Spitsstroken in de wielen gereden

Twee spitsstrookplannen werden al getroffen en voor zeventien andere lopende projecten is het de vraag of ze bij de hoogste bestuursrechter genade vinden. De Raad van State eist tot ergernis van Verkeer en Waterstaat en VROM strikte naleving van de EU-regels voor luchtkwaliteit. De schoen wringt bij NO2 en fijn stof (PM10).

Van de 33 spitsstrookprojecten (totaal 150 km) uit het anti-fileplan ZSM-1 (Zichtbaar-Snel-Meetbaar) dat tot eind 2006 loopt, zijn er volgens Verkeer en Waterstaat negen procedureel in veilige haven. Bij zeventien had Rijkswaterstaat uit eigen beweging al een MER-procedure ingesteld. Geconfronteerd met de scherpe toetsing door de Raad van State is nu alsnog besloten tot een MER voor de overige zeven projecten. In vijf gevallen uit 'voorzorg', in twee gevallen (A1: Hoevelaken-Barneveld; A2: Den Bosch-Eindhoven) omdat de bestuursrechter afgelopen voorjaar respectievelijk medio september jl. alsnog de opstelling van zo'n milieueffectrapportage eiste. Normaal kost een MER een halfjaar.
EU-richtlijnen stellen tal van eisen aan luchtkwaliteit. Belangrijk voor wegverkeer zijn die voor fijn stof (in 2005) en NO2 (in 2010). De EU-normen zijn vertaald in eisen van het Besluit Luchtkwaliteit. Die normen zijn 'bindend en niet afweegbaar', vindt de raad. Verder moet 'toereikend en deugdelijk' worden aangetoond dat de aanleg van een spitsstrook het halen van de normen op z'n minst dichterbij brengt.
Milieu-staatssecretaris Van Geel ziet daarentegen ruimte voor een eigen interpretatie. Zo hoeft de stikstofnorm (40 microgram per kubieke meter) niet algemeen te gelden, maar alleen dáár waar het er op aan komt, vindt hij. Met de strikte interpretatie van de raad gaat Nederland zijns inziens 'op slot'. Half Nederland zit met de PM10-daggemiddeldes intussen al boven de norm. Deze 'achtergrondwaarde' komt Nederland letterlijk vanuit het buitenland aangewaaid.
Klaart de lucht dankzij spitsstroken - vanwege extra doorstroming en minder ophoping van uitlaatgas - niet per definitie op? Volgens minister Peijs van Verkeer en Waterstaat zal de filezwaarte minstens 30 procent afnemen. Dat werd ook bij het gewraakte spitsstrookproject tussen Den Bosch-Eindhoven gesuggereerd, maar zo simpel is dat volgens hoofd luchtomgevingskwaliteit ir. H. Diederen van het RIVM niet. 'Het aantal voertuigen per doorsnede van de snelweg kan toenemen', relativeert hij.
Verkeersomleiding en lagere rijsnelheden kunnen volgens Diederen wel leiden tot schonere lucht. Het laatste wordt gezien als een van de redmiddelen voor spitsstroken. 'Bij de A13 bij Overschie leidde de verlaagde snelheidslimiet van 80 km/uur tot 10 procent minder NO2-belasting. Voor fijn stof was het effect overigens minder', erkent hij. Een stedelijk voorbeeld voor de snelweg is de verkeersdosering op basis van luchtkwaliteit op de Utrechtse Catharijnesingel. 'Je kunt zo berekenen hoeveel verkeer je op een snelweg kunt toelaten om binnen de marges te blijven', aldus Diederen.
Haalbaar
Diederen acht het zonder meer denkbaar dat normen op termijn kunnen worden gehaald. Waar deze nu langs enkele honderden kilometers worden overschreden, kan het probleem in 2015 zijns inziens gereduceerd zijn tot slechts enkele knelpunten. 'Het wegverkeer en vooral het vrachtverkeer nemen nog sterk toe. Maar de grotere emissiedaling per voertuig zal per saldo tot vermindering leiden', voorspelt hij.
In hoeverre er een kink in de kabel van de lopende spitsstrookprojecten ontstaat, is nog niet duidelijk. Verkeer en Waterstaat en VROM bezien na de rechterlijke uitspraken hoe nieuwe projecten voorbereid moeten worden. Daaronder vallen ook de ZSM-2-projecten. In aansluiting op de Spoedwet Wegverbreding staan in deze vervolgfase onder meer extra spitsstroken op stapel op de A1, A12, A20, A27 en A28. Of die spitsstroken er inderdaad 'zo spoedig mogelijk' zullen liggen, hangt af van de toetsing door de Raad van State.
Intussen bepleit staatssecretaris Van Geel, zoals eerder aangekondigd, uitstel door 'Brussel' van de EU-normen met vijf jaar.