Sneller ter plekke met zwaailicht en sirene

Eind november 2015 startte een pilot optische- en geluidssignalen bij Rijkswaterstaat. Hiervoor werden twintig weginspecteurs en vier Officieren van Dienst in de regio’s Amsterdam, Zwolle/Groningen, Arnhem/Nijmegen en Eindhoven geselecteerd. Rijkswaterstaat wilde onderzoeken of de veiligheid en doorstroming verbeteren door het voeren van optische- en geluidssignalen (OGS): blauw zwaailicht en sirene.

Weginspecteurs zijn weliswaar beperkt gerechtigd om de verkeersregels te overtreden, maar dit biedt niet in alle gevallen een oplossing om adequaat en snel door het verkeer te bewegen. Ook reageren weggebruikers niet altijd adequaat op het gele zwaailicht van de weginspecteur. Ten slotte rijdt de politie minder naar incidenten op het Rijkswegennet, waardoor het voor Rijkswaterstaat nog belangrijker is geworden om snel ter plaatse te zijn.

Evaluatie

Sweco Nederland heeft in opdracht van Rijkswaterstaat geëvalueerd wat de gevolgen van het rijden met zwaailicht en sirene zijn op de verkeersveiligheid, de aanrijdtijd en het draagvlak van de maatregel. Om de verschillende onderzoeksvragen zo goed mogelijk te kunnen beantwoorden is er zowel kwantitatief als kwalitatief onderzoek verricht en is een brede variatie aan bronnen en methoden gebruikt, zoals UDLS (hierin worden incidenten gelogd door weginspecteurs), Track & Trace-data, analyse beeldmateriaal van dashcams, ritvragenlijsten en interviews met weginspecteurs en wegverkeersleiders. Daarnaast zijn er focusgroepen gehouden om tot verbeterpunten te komen.

Effecten
Belangrijk onderdeel van de evaluatie is de effectmeting. Deze is opgedeeld in:

• veiligheidseffecten voor de weginspecteurs;
• veiligheidseffecten voor de overige weggebruikers;
• veiligheidseffecten door sneller ter plaatse te zijn.

Weginspecteurs
De meeste weginspecteurs hebben tijdens de interviews aangegeven dat zij de eigen veiligheid verbeterd vinden, omdat zij beter zichtbaar en herkenbaar zijn. Ze vinden het rijden met OGS wel (in)spannender. Een weginspecteur zit alleen in het voertuig. Andere hulpdiensten met OGS zitten vaker met meer personen in het voertuig en kunnen zo de taken verdelen tussen bestuurder en bijrijder. Wel ervaren de meeste weginspecteurs minder stress omdat ze nu meer middelen hebben om snel ter plaatse te zijn. Ze voelen zich zekerder tijdens het rijden met OGS en anticiperen goed op het verkeer.

Weggebruikers
De weggebruikers anticiperen op hun beurt goed op de weginspecteur en gaan tijdig aan de kant. Op de dashcambeelden zijn nauwelijks schrikreacties van weggebruikers waargenomen door het blauwe licht en de sirene. Wel is waargenomen dat weggebruikers soms onverwachte manoeuvres uitvoeren. Dit is vooral het geval wanneer ze de weginspecteur laat zien aankomen, of als de auto met zwaailicht dicht op de weggebruiker voor zich rijdt terwijl deze weinig of geen uitwijkmogelijkheden heeft. Het valt op dat weggebruikers soms hun toevlucht nemen tot de vluchtstrook zonder dat dit noodzakelijk is. Vanuit de verkeersveiligheid is dit een aandachtspunt, omdat weggebruikers niet verwachten dat er stroomafwaarts wellicht een pechgeval op de vluchtstrook staat waar ze tegenaan zouden kunnen rijden.

Sneller ter plaatse

Het sneller ter plaatse zijn van de weginspecteurs, zorgt voor een direct positief effect op de verkeersveiligheid. Een incident kan zo sneller veilig worden gesteld en mogelijk sneller worden afgehandeld. Dit levert een verbetering op van de doorstroming en een verlaging van de kans op secundaire ongevallen.

Op basis van de Track & Trace-data van ongeveer 15.000 kilometer aan gereden ritten (5.000 km ritlengte met OGS en 10.000 km zonder) is vastgesteld dat de gemiddelde snelheid waarmee ritten worden afgelegd met OGS ruim 20 procent hoger ligt dan ritten zonder zwaailicht en sirene. Dit betekent een verkorting van de aanrijdtijd met ruim 20 procent. De weginspecteur kan immers met hogere snelheid de verkeersstroom inrijden.

Bij verkeersdrukte wordt met name winst geboekt op locaties waar zich geen vluchtstrook bevindt en de weginspecteur met OGS soepeler middendoor kan rijden. Weginspecteurs zonder OGS mochten al over de vluchtstrook rijden. Ten aanzien van de aanrijdtijd op de vluchtstrook heeft OGS dus geen meerwaarde.

Tevredenheid over gebruik OGS
Alle wegverkeersleiders en weginspecteurs van Rijkswaterstaat die zijn geïnterviewd of aanwezig waren bij de focusgroepen, waren positief over het rijden met OGS. De ANWB, politie en brandweer zijn overwegend positief over het streven van Rijkswaterstaat om zo snel mogelijk bij een incident ter plaatse te zijn. Wel vinden zij dat OGS terughoudend moet worden gebruikt, en alleen in die gevallen dat Rijkswaterstaat binnen afzienbare tijd aanwezig kan zijn. Dit om ‘erosie’ op het gebruik van blauw zwaailicht en sirene te voorkomen. Er is geen onderzoek gedaan naar het draagvlak onder weggebruikers voor het gebruik van OGS bij Rijkswaterstaat.

Aanbevelingen

Alvorens optische- en geluidssignalen (OGS) onder weginspecteurs van Rijkswaterstaat landelijk uit te rollen, is een aantal aanbevelingen gedaan:

• periodiek het aantal OGS-ritten monitoren in verhouding tot het totaal aantal ritten en zo nodig de criteria aanscherpen
• OGS optimaliseren door afschalen tijdens de rit en zwaailichtdiscipline in de procedure integreren
• periodiek een monitoring rijgedrag weginspecteurs uitvoeren
• in een eenmalige ‘campagne’ onder weggebruikers en hulpverleners duidelijk communiceren welke rol de weginspecteur heeft en waarom hij met OGS rijdt
• aansluiten bij een algemeen landelijke campagne (voor alle voorrangsvoertuigen) om het gewenste gedrag van een weggebruiker bij een naderend voorrangsvoertuig continu onder de aandacht te brengen

Minister

Gezien de positieve ervaringen heeft de minister van Infrastructuur en Milieu Rijkswaterstaat per 1 september 2017 aangewezen als hulpverleningsdienst. Dit betekent een landelijke uitrol van optische- en geluidssignalen bij alle weginspecteurs en officieren van dienst. Hiertoe worden alle weginspecteurs en officieren van dienst opgeleid en zal het wagenpark worden aangepast. Op dit moment zijn er naast de 24 weginspecteurs uit de pilot nog eens 31 weginspecteurs opgeleid. De verwachting is dat in de loop van 2018 alle weginspecteurs zijn opgeleid.

 
Auteur: Eeltje Hoekstra, Jelle de Heij, Rijkswaterstaat en Hans Drolenga, Sweco Nederland