Ruimte voor Robuuste Structuren (VK 4/2012)

Dit artikel vindt u in Verkeerskunde 4/2012 onder de titel 'Lifestyle: fiets'.

Paul Hamaekers, Kragten

Kristy Gilsing, SRE

Fietsen is ‘hot’
Meer fietsers, hippe fietsen, e-bikes, fietsen is niet langer een noodzakelijk kwaad, maar wordt steeds meer een ‘way of life’. Het is hip om gezien te worden op een fraaie e-bike. Of je nu naar je werk gaat of op zondagmiddag lekker gaat toeren. Overheden en private partijen zien steeds meer in dat fietsen tegenwoordig big business is. Op het gebied van lifestyle, op het gebied van recreatie en toerisme maar ook op het gebied van het verminderen van files, overlast en vervuiling.

Hoog tijd dus om fietsinfrastructuur een meer prominente rol te geven in de ruimtelijke ordening. Zonder fietsinfrastructuur overigens los te zien van overige (robuuste) structuren en modaliteiten. In de huidige tijd van crisis en bezuinigingen blijkt dat investeren in de fiets in de breedste zin effectief blijkt. Met relatief weinig middelen wordt de positie van de fiets steeds belangrijker met alle positieve gevolgen van dien.

Onder de noemer ‘Ruimte voor Robuuste Structuren’ heeft Kragten een ontwerpfilosofie ontwikkeld voor de planning en realisatie van een geheel nieuwe generatie fietsroutes. Fietsroutes die robuust zijn in alle facetten en waarbij de omgeving, de route zelf en de gebruikers centraal staan. In dit artikel wordt dit gedachtengoed eerst kort uiteengezet. Aan de hand van een tweetal voorbeelden in de regio Parkstad en de stad Maastricht worden twee cases behandeld die in het kader van een afstudeeronderzoek onder de loep zijn genomen.

Daarnaast komt het project ‘Slowlane’ in Eindhoven aan de orde, waarbij Kragten in samenwerking met het Samenwerkingsverband Regio Eindhoven (SRE) en de betreffende gemeenten betrokken is geweest bij de knelpuntanalyse en ontwerp van wegvakken en kruispunten. 

De kracht van Robuust
In de ruimtelijke ordening geeft de term robuust aan dat iets berekend is op een bepaalde taak, toekomstbestendig is en richtinggevend voor andere ontwikkelingen of daar een samenspel mee aangaat. Op structuurniveau heeft robuust ook betrekking op routes, verbindingen tussen plekken en netwerken. Robuust heeft ook te maken met de mogelijkheid om een schaalsprong te maken van hoofdstructuren naar onderliggende structuren. Door op het hoogste schaalniveau na te denken over inpassing van diverse (infra)structuren en een duidelijke link te leggen naar gebieds- en locatieontwikkeling, regio-branding en structuren als verbindend element, kan een kwaliteitssprong voor een gebied of hele regio bereikt worden.

Wat is een Robuuste Fietsstructuur?
Een Robuuste Fietsstructuur is een aanvulling op het fietsroutenetwerk aan de top van de hiërarchie. Een Robuuste Fietsstructuur heeft een duidelijke verzamelfunctie. Dit kan zowel op lokale of regionale schaal het geval zijn. Het is als het ware een soort ‘fiets-ruggengraat’. In de huidige planning van fietsroutenetwerken wordt veelal het onderscheid gemaakt naar het primaire en secundaire netwerk, waarbij het primaire netwerk al vaak heel fijnmazig is.

De toenemende reikwijdte van de fiets in combinatie met een veelheid aan gebruikersgroepen die op de één of andere manier van fietspaden gebruikmaken, maakt dat planning en ontwerp van fietspaden naar een hoger abstractieniveau getild dienen te worden om aan de toenemende behoeften te voldoen. De landelijk geïnitieerde snelfietsroutes zijn hiertoe al een prima aanzet om als het ware een nieuwe toplaag aan het fietsroutenetwerk toe te voegen, zowel op het niveau van de stad als op het niveau van de regio.

Essentieel voor een Robuuste Fietsstructuur is een uitgekiende tracékeuze. Wil een Robuuste Fietsstructuur daadwerkelijk als ruggengraat functioneren is een maximaal gebruik essentieel. Dit kan worden bewerkstelligd door het tracé zodanig te kiezen dat  belangrijke attractiepunten worden aangedaan. Het liefst ook met een logisch en herkenbaar begin- en eindpunt. Er dient echter ook een zekere directheid van de route in acht genomen te worden om juist te zorgen voor een snelle en comfortabele verplaatsing. Er zullen dus keuzes gemaakt moeten worden welke attractiepunten wel en niet worden aangedaan. Het optimaal faciliteren van dwarsverbindingen is dan ook essentieel, zodat er een directe link ontstaat met bestemmingen links en rechts van de ruggengraat.

Ook de omgeving speelt een rol in de tracékeuze. Immers, de aantrekkelijkheid van een route bepaalt mede het gebruik. (Historische) centrumgebieden, groene gordels en markante plekken dragen bij aan de kwaliteit en daarmee aan het gebruik van de route. 

Op het schaalniveau van de inrichting onderscheidt een Robuuste Fietsstructuur zich van een ‘standaard’ fietspad door de breedte van het fietspad (minimaal 4m), altijd gesloten verharding voor maximaal comfort, ruime bogen gericht op een ontwerpsnelheid van minimaal 25 km/u en herkenbaarheid in materiaalkeuze en ‘fietspad-meubilair’. Een eigen huisstijl dus, waardoor het voor iedere gebruiker logisch en herkenbaar is dat het hier om (één van) de drager(s) van het fietsroutenetwerk gaat.

‘Fiets’ in de ruimtelijke planning
Volgens onze visie is er enorm veel winst te behalen door planning en ontwerp van fietsinfrastructuur op een integrale, hoogwaardige en toekomstgerichte wijze aan te pakken. Dit geldt zowel op netwerkniveau als op wegvakniveau. De voordelen zijn legio: een volwaardige kwalitatief hoogstaande toevoeging aan het bestaande fietsroutenetwerk dat zowel utilitair als recreatief gebruikt kan worden, een bijdrage aan de modal-shift, een positief effect op gezondheid en welbevinden van de fietsende mens, een economische impuls voor horeca, retail en vastgoed en een versterkte beleving van stad of regio vanaf de fiets.

Planning en ontwerp van fietsinfrastructuur gaat hiermee duidelijk verder dan alleen kijken naar welk type fietsvoorziening hoort bij welk type weg. Hoewel de principes van Duurzaam Veilig niet uit het oog mogen worden verloren, zal er voor de toekomst vanuit een ander schaalniveau moeten worden gedacht om de fietsers de ruimte te geven die ze verdienen. 

Ervaringen in de praktijk
Kragten heeft de theorie van de Robuuste Structuren toegepast in een tweetal casestudies in Zuid-Limburg. Bewust is voor deze regio’s gekozen omdat traditioneel dit de regio is met het laagste aandeel fiets in de modal-split en men in beide regio’s nadrukkelijk bezig is de fiets een meer volwaardige plaats te geven in het totale verkeer- en vervoerbeleid. Daarnaast brengt het geaccidenteerde karakter van de regio zo zijn eigen dimensie mee in het ontwerp van fietsinfrastructuur.

De eerste case heeft betrekking op Maastricht, een stad met een sterke identiteit en een compact karakter. Ten aanzien van verkeer speelt met name het Maaskruisend verkeer een belangrijke rol. Er is een fijnmazig fietsnetwerk gedefinieerd, waarbij de fietser echter lang niet overal goed gefaciliteerd is. Met name in de binnenstad zou de positie van de fiets beter kunnen. In Maastricht is gekozen voor een oost-westverbinding dwars door de stad om voor de fietser aantrekkelijker in de breedte door de stad te kunnen fietsen. 

Vandaar dat ervoor is gekozen om de route te laten beginnen aan de rand van de stad bij een grote publiekstrekker (voetbalstadion). Van hieruit kan tevens worden aangesloten op een toeristisch-recreatieve fietsroute door het Geuldal naar Valkenburg die in ontwikkeling is. Vanuit het voetbalstadion worden achtereenvolgens het station, een toekomstige retail-locatie, de rand van de binnenstad en het fraaie Jekerdal aangedaan.

Ook hier is bewust aansluiting gezocht met een toeristisch-recreatieve route om de route geschikt te maken voor een zo breed mogelijke doelgroep. Bewust is gekozen voor een route langs het centrum en niet door het centrum om zo de snelle fietsroute niet samen te laten vallen met de winkelpromenades en alle conflicten die dit met zich meebrengt.

Niet overal zal de fietsinfrastructuur aan het in dit artikel beschreven ideaalplaatje kunnen voldoen. In woongebieden bijvoorbeeld is een bepaalde mate van autobereikbaarheid noodzakelijk, waardoor een fietsstraat een goede optie is als schakel in de totale route.

In de regio Parkstad zijn andere afwegingen gemaakt. Dit gebied kenmerkt zich door een diffuse ruimtelijke en verkeerskundige structuur. Op veel plaatsen ontbreekt vrijliggende fietsinfrastructuur. Het gebied is qua omvang dusdanig groot dat analoog aan de plannen omtrent de Buitenring Parkstad ook een fietsring gecreëerd zou kunnen worden. In eerste instantie is echter gekozen voor een enkele ‘ruggengraat’ die de meest dichtbevolkte delen van de regio met elkaar verbindt. Globaal loopt de route vanaf het grensoverschrijdende bedrijventerrein Avantis, via de retail- en sportlocatie rondom het voetbalstadion van Roda JC, door oude dorpskernen, waar mogelijk via groene gordels naar het centrum van Heerlen.

Voor het vervolg is gekozen om weer via woon- en centrumgebieden afgewisseld door groene zones de route te verlengen via Hoensbroek naar Brunssum. Zo is als het ware een halve cirkel ontstaan aan de westzijde van de regio die de ruggengraat voor de fietser zou kunnen vormen. Vanuit deze ruggengraat kunnen diverse dwarsverbindingen opgezet worden om de verspreid gelegen (toeristische) attractiepunten aan te laten sluiten op de ruggengraat.

Beide cases geven een eerste aanzet over hoe in regio’s met een totaal verschillende ontstaansgeschiedenis en ruimtelijke opbouw door middel van uitgekiende fietsinfrastructuur een wezenlijke impuls kan worden gegeven aan het fietsgebruik. Het gedachtengoed van de Robuuste Fietsinfrastructuur staat hier als het ware nog in de kinderschoenen. Gelukkig wordt ook elders in Limburg in toenemende mate constructief nagedacht over robuuste fietsstructuren, zelfs in regionaal verband over afstanden tussen 25 en 50km.

Nu nog in de fase van haalbaarheid, maar men onderkent de kansen van het aan elkaar knopen van bestaande fietsroutes tot een hoogwaardig geheel. 

Een regio waar men ten aanzien van de planning en ontwerp van hoogwaardige fietsinfrastructuur een stapje verder is, is de regio Eindhoven. Door middel van de zogenaamde ‘Slowlane’ wordt een unieke fietsrondweg in het groen van 32km gerealiseerd die economische hotspots met elkaar verbindt. De Slowlane, een ‘superfietspad’, conflictvrij (waarop je snel door kunt fietsen omdat er geen verkeerslichten et cetera zijn, en je voorrang hebt op kruispunten) in een groene, gezonde omgeving. Lees hierover meer in het bijgevoegde kader. 

 
Auteur: Margriet Verhoog