Rio de Janeiro worstelt met metro en sneltram

Rio bezat ooit 400 km trambaan, die 700 000 tramreizigers per dag vervoerde. Maar de belangen van de opkomende Braziliaanse auto-industrie wogen zwaarder, met als gevolg dat in 1967 abrupt alle tramlijnen werden vervangen door busdiensten. In Rio zijn 47 particuliere busondernemingen actief, die gezamenlijk 7300 bussen exploiteren en 3,5 miljoen passagiers per dag vervoeren.

Tot 1979 gold Rio, met bijna twintig miljoen inwoners, als de grootste megastad ter wereld zonder metro. Na de eerste lijn in 1979, volgde in 1981de tweede. Beide lijnen zijn sindsdien verlengd tot een totale lengte van 35 km, maar van eerdere plannen om een coherent metronet van zes lijnen aan te leggen die de gehele stad bedienen, is niets terechtgekomen. Transportplanners geven politici de schuld van deze impasse, maar zij zeggen op hun beurt dat verkeersplanning zowat onmogelijk is in een stad waarin iedereen lukraak bouwt en de meeste woningen zonder vergunning worden neergezet.
Sinds 1997 is de metro geprivatiseerd. Het materieel dat in Brazilië wordt gebouwd door een filiaal van het Franse Alstom, is brandschoon en airconditioned. De metrotreinen rijden frequent, snel en soepel en de baanligging is uitstekend. Bij de ingang en op de perrons, is controle en toezicht, waardoor de metro tot de veiligste plekken in Rio behoort. Minpunten zijn dat de kaartjes (50 eurocent) voor veel inwoners te duur zijn en dat de metro lang niet overal komt. Daardoor zijn er niet meer dan 350.000 metroreizigers per dag.

Sneltram
Naast de metrolijnen is de infrastructuur van zes elektrische voorstadslijnen - gebouwd rond 1920 - met een totale lengte 264 km intact is gebleven. De exploitatie van dit netwerk is thans geprivatiseerd onder de naam Supervia, een Spaans-Braziliaans consortium. Nu de metro slechts met een slakkengang wordt uitgebreid, neemt de vervoerswaarde van deze voorstadslijnen toe. Ze worden dan ook opgeknapt en de treinen worden van een nieuwe verflaag voorzien.
Een harde les die Rio heeft geleerd, betreft de inzetbaarheid van sneltrams. Dertig jaar geleden werd een sneltramnet van 25 km lengte gepland, waarbij een deel van metrolijn 2 werd uitgevoerd als sneltramlijn. Naar ontwerp van BN in Brugge, thans onderdeel van Bombardier, werd een veertigtal sneltrams gebouwd. Maar al snel kwamen er problemen: de zware, metroachtige sneltrams botsten op de gelijkvloerse kruisingen, veelal doordat voetgangers en automobilisten de snelheid van de railvoertuigen onderschatten. Ook kwamen er klachten dat de sneltramlijn hele wijken in tweeën sneed. De sneltramproblemen werden nog verergerd door een explosieve, ongecontroleerde groei van woonwijken pal naast de rails, waardoor de gelijkvloerse kruisingen een nog grotere bron van ergernis werden.
Drie jaar na openstelling werd het sneltramtraject in 1985 gesloten, om enige tijd later opnieuw te starten, nu geheel op viaduct of tussen betonnen muren, afgerasterd met prikkeldraad. Het traject werd ingelijfd bij het netwerk van de echte metro en vormt sindsdien onderdeel van doorgaande metrolijn 2.
Omdat de sneltramrijtuigen niet om te bouwen zijn tot volwaardige zware metrorijtuigen, staan thans dertig mooie, puntgave exemplaren weg te kwijnen in het depot van de metro van Rio. Ze zijn eigendom van de Braziliaanse staat. De exploitant is een geprivatiseerd bedrijf, dat niet bevoegd is om de sneltrams van de hand te doen.
Medio 2004 heeft de minister van transport besloten dat elke zondag minstens een gekoppeld stel sneltrams in dienst moet komen op lijn 2, naast de zware metrostellen. Mogelijk blijft het materieel hiermee in goede conditie. De verkoopkansen zijn echter beperkt, omdat de sneltrams op Braziliaans breedspoor (1600 mm) rijden, terwijl bijna alle metro’s en veel trambedrijven in de rest van de wereld zijn uitgevoerd met 1435 mm standaard.

Monument
Een opvallende hardliner in het stadsvervoer is de smalspoortramlijn van ruim honderd jaar oud. Deze 5 km lange lijn voert van het zakenkwartier naar de wijk Santa Teresa en vertrekt elk kwartier. De tram is aan weerzijden open en de passagiers zitten op houten banken, de spullen stijf tegen het lijf geklemd, omdat er veel wordt gestolen en geroofd. De tramlijn geniet inmiddels de status van officieel monument.