‘Overheid moet subtieler verleiden tot veilig gedrag’

‘Kijk eens wat meer hoe de commerciële wereld te werk gaat.’ Dat hield Gerard Tertoolen, verkeerspsycholoog van adviesbureau XTNT zijn gehoor voor op het symposium over gedragsbeïnvloeding op 6 maart in Leeuwarden.  Tertoolen pleitte voor het gebruik van subtielere manieren om de boodschap tussen de oren te krijgen. 

Gedragsbeïnvloeding staat volop in de belangstelling, zo bleek op dit uitverkochte symposium, georganiseerd door de Noordelijke Hogeschool Leeuwarden en het ROF (het regionaal orgaan verkeersveiligheid in Friesland). En dat is niet zo gek, infra aanleggen is duur en als hetzelfde is te bereiken door weggebruikers tot ander gedrag te verleiden, dan is dat meegenomen in deze voor gemeenten moeilijke financiële tijden.

GTST
Tertoolen had zich verdiept in alle manieren waarop de commercie probeert het gedrag van consumenten te beïnvloeden en de meest interessante voor verkeersveiligheid en mobiliteitsmanagement eruit gepikt. Zou de overheid bijvoorbeeld niet moeten denken aan in-program-sponsoring van een soapserie als GTST, dat dagelijks 1,7 miljoen kijkers trekt?  In die serie zie je de hoofdrolspelers opvallend een drankje van een bepaald merk drinken. Tertoolen: ‘Dat kan de overheid ook, je moet er geen postbus 51 spotje inweven, maar waarom kan het gebruik van een mobiel niet subtiel worden afgekeurd.’

Slagzin
Naast moderne ‘Gamification-trucs’ bijvoorbeeld de glasbak die als een speelautomaat werkt, kan ook het aloude slagzin afmaken werken. Het  is een vorm van ‘self-persuasion’: om een slagzin te verzinnen ga je voor jezelf  nadenken waarom bijvoorbeeld een Mars lekker is. Ook in het verkeer kan dat werken bijvoorbeeld door jonge brommerrijders mee te laten denken over een educatieprogramma over rijden zonder rijbewijs.

Ontregeling
Om gedrag te veranderen is soms nodig verwarring te zaaien alvorens een boodschap te kunnen laten landen: disrupt and reframe. Je moet de wereld een beetje laten instorten, pas dan is de mens bereid zijn gedrag te veranderen. Verhuizingen zijn vaak van die momenten, langlopende wegwerkzaamheden kunnen ook dergelijk effect hebben, gewoonten worden doorkruist, het moment waarop alternatieven interessant worden. Je kunt die verwarring ook  organiseren. Tertoolen liet een filmpje zien van kinderen die met een sigaret in de hand een vuurtje gingen vragen aan een rokende volwassen. Al die volwassenen gingen de kinderen uitleggen dat je niet moet roken dat het ongezond is enzovoort. Daarna kregen de volwassenen een briefje met daarop ‘what about you? Is het niet ongezond voor jou?.’ Opvallend dat die volwassenen het briefje niet direct weggooiden...

Tertoolen vindt dat het tijd wordt voor een aantal accentverschuivingen in verkeervoorlichting: van beleren naar beleven, van onderwijzen, naar mensen er zelf over laten nadenken, en van ontmoedigen (doe dat niet) naar stimuleren van leuker aantrekkelijker gedrag.

‘Wij zijn automaten’
Na de lunch sprak Karel Brookhuis, verkeerspsycholoog van Rijksuniversiteit Groningen:  ‘wij zijn automaten’. Heel veel menselijk gedrag gaat op de automatische piloot. Automaten breng je ook niet gemakkelijk ergens van af. Hij vertelde over onderzoek van Ilse Harms, een van zijn promovendi. Mensen reden in een rijsimulator 18 keer over een bepaald traject over een snelweg met portalen, waarin steeds de snelheid 80 kilometer was te zien. De 19e keer staat op een deel van de portalen ineens 100 kilometer. 60 procent van de proefpersonen had dat niet gezien.

Adriaan Heino (Achmea) sloot daar bij aan. Hij had de schadegevallen die binnen komen bij Achmea vergeleken met de weergegevens van KNMI. Het bleek dat de pieken zitten op dagen dat er sprake is van een weersverandering: de eerste mistbank, de eerste regen na lange tijd van droogte de eerste sneeuw. De automobilist rijdt op de automatische piloot maar wordt ontregeld door iets als het weer of een wegomleiding, een auto die er ineens voor schiet, en dan gebeuren de ongelukken.

Safety-deals
De dag werd afgesloten met Marc de Haan van Goudappel Coffeng. Hij stelde een andere aanpak van verkeersveiligheid voor: Safety-deals. Bewoners, overheden, bedrijven, scholen en verenigingen kunnen met elkaar én onderling 'safety-deals' afsluiten. Want klein is het nieuwe groot (aldus een reclame van de Triodos-bank). Door al die kleine deals inzichtelijk te maken, wordt voor iedereen duidelijk dat ook zijn bijdrage het verschil maakt. Hij daagde  honderd aanwezigen uit zelf safetydeals aan te gaan. Via twitter kwamen de eerste al binnen: ‘ik laat mijn mobiel in mijn tas tijdens autorijden’. Op 20 november krijgt dit congres een vervolg, beloofde medeorganisator ROF.

 
Auteur: Marieke Hut