Oude NPR kent alleen licht aan en licht uit

Opmerkelijk is de aanleiding en urgentie voor deze herziening van de praktijkrichtlijn. De ‘oude’ praktijkrichtlijn belemmert efficiënte toepassing van nieuwe, aantoonbaar energiebesparende mogelijkheden in de openbare verlichting. Hoe kan dat? Vrij simpel: de ‘oude’ richtlijn stelt kwaliteitseisen aan de verlichting, gebaseerd op de twee traditionele verlichtingsmogelijkheden: licht aan en licht uit. De richtlijnen voor ‘licht aan’ zijn gebaseerd op voldoende zichtbaarheid bij het slechtste scenario, bijvoorbeeld: veel verschillend verkeer met veel uitwisseling, hoge mate van gezichtsherkenning, veel omgevingslicht, onoverzichtelijke verkeerssituaties en meer van dit soort bepalende elementen. Intussen heeft de markt een nieuwe generatie toepassingen ontwikkeld die het lichtniveau statisch of dynamisch regelen, afhankelijk van de (veiligheids)factoren in de omgeving. Ruben van Bochove is projectmanager van de – door Agentschap NL ondersteunde – werkgroep herziening NPR (Nederlandse Praktijkrichtlijn 13201-1). Van Bochove maakt deel uit van de commissie openbare verlichting binnen de Nederlandse Stichting voor Verlichtingskunde, NSVV, waaronder deze werkgroep valt. De werkgroep presenteerde eind vorig jaar haar plan van aanpak. In mei van dit jaar zou de nieuwe richtlijn al worden gepresenteerd maar een TNO-onderzoek naar ‘mesopisch zien’, vergt iets meer tijd. In dit onderzoek wordt gekeken in welke mate een verschil in het spectrum (diverse kleuren) van de lichtbron onder wisselende omstandigheden van invloed is op de gezichtsherkenning op afstand. De nieuwe ledtechnologie biedt namelijk niet alleen een energiezuiniger verlichting, maar ook de mogelijkheid om wisselende spectra te maken. Bekend is dat mensen in het donker minder gevoelig zijn voor rood licht en juist meer voor blauw licht. Deze verschillen zijn tot nu toe nog niet onderzocht in relatie tot richtlijnen voor openbare verlichting. De conventionele gasontladinglamp geeft standaard een geel tot geel-wit licht.

Van Bochove: ‘Met de nieuwe technologie kunnen we veel energiewinst behalen en toch de zichtbaarheid die nodig is verzorgen, maar daarvoor moet wel de richtlijn worden aangepast. We zoeken de grenzen op waar we het maximale aan besparingen kunnen halen, maar zonder concessie te doen aan sociale- en verkeersveiligheid.’

Naast het aanpassen van de richtlijn in Nederland is de nieuwe NPR minstens zo belangrijk in het licht van een Europees traject voor herziening van de Europese NEN-norm voor openbare verlichting. Van Bochove: ‘Om de Europese werkgroep goed te beïnvloeden is het belangrijk dat we dat kunnen doen op basis van wetenschappelijke onderzoeksgegevens.’

Bij de keuze voor nieuwe verlichtingstechnologieën, gaat het in Nederland in belangrijke mate om de betaalbaarheid in relatie tot de belangen. Van Bochove: ‘En in Nederland is het financiële belang helaas nog steeds nummer één. Hoewel een investering een 100 procent zekere CO2-reductie oplevert, is de terugverdientijd nog niet in alle gevallen zo evident. Je ziet daarom – en dat is typisch Nederlands – dat er toch nog wordt gekozen voor een goedkoper product dan voor een energiebesparend product.’ Aan de andere kant merkt Van Bochove op dat zeker 90 procent van de professionals met wie hij – zeker bij gemeenten – spreekt, de voordelen op milieutechnisch gebied wel zien. Wat ontbreekt is een maatschappelijke en politieke bereidheid om voor het milieu te willen betalen.

Intussen zijn de eerste documenten voorgelegd aan een klankbordgroep. De eerste reacties zijn positief, maar Van Bochove benadrukt dat het echt de eerste paar reacties zijn en wil er nog geen conclusies uit trekken. Hij hoopt dat de nieuwe NPR het voor beheerders makkelijker maakt om gefundeerde investeringsvoorstellen te doen die zowel energie besparen als binnen de richtlijnen blijven. ‘Wat je nu ziet is dat gemeenten in hun drang naar energiebesparing, maatregelen nemen waarbij ze standaard onder de huidige kwaliteitseisen gaan verlichting. In Nederland hanteren we al de ondergrens dus in gevallen waarbij de situatie gedurende de nacht ongewijzigd blijft kan het wel eens leiden tot te weinig zicht’

Aan het plan van aanpak is gaandeweg nog een extra element toegevoegd. ‘Een nieuwe systematiek voor het bepalen van de zichtbaarheid van de ruimte’. Doordat ledverlichting in tegenstelling tot conventionele verlichting geen rondstralend strooilicht geeft, maar gericht een vlak verlicht, treden er voor- en nadelen op. Voordeel is minder lichthinder en -verspilling. Nadeel is dat de omgeving ‘onzichtbaar’ wordt. De richtlijn voor straatverlichting moet daarom ruimer zijn dan alleen het verlichten van het wegvak. Van Bochove: ‘We moeten voorkomen dat bewoners het sleutelgat van hun voordeur niet meer kunnen vinden. In het ergste geval hangen ze een lamp boven de deur die meer verbruikt dan die nieuwe hypermoderne lichtmasten in de straat bij elkaar.’

 
Auteur: Joske van Lith