Op weg met elektrische voertuigen en groen gas (VK 5/2012)

Dit artikel vindt u in VK 5/2012 onder de titel 'Naar duurzaam vervoer: appeleer aan zwaktes'

Gerard Tertoolen en Frans Gommers, XTNT

Jurgen de Haan, KpVV

De Europese ambitie voor de transportsector is een CO2-reductie van 60 procent in 2050 ten opzichte van 1990. Veel gemeenten willen zelfs energie- of klimaatneutraal worden voor die tijd. Om deze ambities waar te maken dienen alle registers open te worden getrokken: mobiliteit voorkomen, verplaatsingen efficiënter organiseren en voertuigen introduceren die geen, minder of schonere brandstoffen gebruiken. In dit artikel kijken we nader naar die laatste categorie: de transitie naar duurzaam vervoer.

En dan vooral naar nieuwe typen voertuigen zoals de elektrische fiets, de elektrische scooter en auto’s op (groen-)gas of (groene) stroom. De vraag is hoe overheden hieraan kunnen bijdragen. Daarom is in opdracht van KpVV een stappenplan ontwikkeld dat houvast biedt voor overheden (in het bijzonder gemeenten) om op een constructieve en succesvolle manier de transitie naar duurzaam vervoer te ondersteunen.

Minder en schonere brandstoffen

Een transitie is een structurele verandering, een overgang van een oude naar een nieuwe situatie. De transitie naar duurzaam vervoer betekent dat we de huidige vervuilende, fossiele brandstoffenverslindende en luidruchtige voertuigen inwisselen voor schone en geluidsarme varianten. Achter de schermen gebeurt al heel veel en er is technisch van alles mogelijk. Maar hoe staat het met de burgers? Zijn zij al klaar voor de transitie naar duurzaam vervoer?

Meer aandacht voor de vraagkant is nodig

Op dit moment richten overheden en het bedrijfsleven zich vooral op het product (de ontwikkeling van nieuwe voertuigen), de prijs (subsidies) en het faciliteren van de nieuwe voertuigen (plaatsen van laadpalen, specifieke parkeerplaatsen, et cetera). Vooral de aanbodkant dus. De vraagkant, met aspecten als gemak en emotie, blijft onderbelicht. Toch is het de consument die uiteindelijk gebruik moet maken van de nieuwe vormen van duurzame mobiliteit. Zo heeft elektrisch vervoer, ten onrechte, nog het imago suf, voor oude mensen en langzaam te zijn. Dan is het met subsidiëren van  aanbodgerichte maatregelen vaak roeien tegen de stroom op.

De traditionele opvatting om gedrag te veranderen is: ‘kennis’ leidt tot verandering in ‘houding’ en verandering in houding leidt tot gedragsverandering. Dat deze opvatting maar beperkt houdbaar is, is wel langer bekend, maar toch domineert zij nog steeds in hoge mate de insteek bij campagnes, voorlichting en ook in transitiemanagement. Als vooroordelen, emoties, gewoonten en sociale vergelijking echter de boventoon voeren, is ‘overtuigen’ een weinig kansrijke strategie. En bij duurzaam vervoer is dit nogal eens het geval.

Mensen accepteren en omarmen nieuwe dingen zelden onmiddellijk na introductie. Door het acceptatieproces te forceren, creëer je zo goed als zeker een mislukking. In opdracht van KpVV [1] is daarom een stappenplan ontwikkeld dat houvast biedt voor overheden (in het bijzonder gemeenten) om op een constructieve en succesvolle manier bij te dragen aan de transitie naar duurzaam vervoer. Voorwaarde om het stappenplan te laten slagen zijn: ‘niet te snel willen gaan’ en ‘oog hebben voor weerstanden’.

Stappenplan voor gedragsverandering

De in opdracht van KpVV ontwikkelde aanpak bestaat uit de volgende stappen:

1. Stel specifieke, lokaal georiënteerde en haalbare doelen. Slechte luchtkwaliteit speelt bijvoorbeeld in de ene gemeente wel en in de andere minder. Duurzame mobiliteit speelt ook een belangrijke rol bij het bereiken van doelstellingen die andere sectoren nastreven. Zo valt het Formule E-team (gericht op het creëren van doorbraken op het gebied van elektrisch vervoer) onder het Ministerie van Economische zaken, Landbouw en Innovatie. Noord-Brabant heeft veel interesse in schone voertuigen omdat de automotive sector hier een belangrijke rol speelt. Leeuwarden stimuleert schone voertuigen omdat ze hiermee onder andere de boeren kunnen helpen (leveranciers van Groengas). Wanneer andere sectoren bij de transitie worden betrokken vergroot het draagvlak voor duurzame mobiliteit.
   Resultaat: Realistische lokale visie op haalbare doelen.

2. Kies een of meer uniforme doelgroepen. Het heeft weinig zin om de vernieuwingen ‘richtingloos’ de maatschappij in te slingeren als houdings- of gedragsverandering de doelstelling is. Bedenk welke groepen openstaan of geïnteresseerd zijn in de vernieuwingen en richt de communicatie op die specifieke doelgroepen. Verdiep je in de omvang en kenmerken van de doelgroep. Probeer eerst hun aandacht te trekken, interesse en nieuwsgierigheid op te wekken, alvorens het gedrag te gaan beïnvloeden en zorg voor tevreden klanten!
   Resultaat: Zicht op bij welke groepen verandering mogelijk is en op de aangrijpingspunten hiervoor.

3. Beschrijf aan de hand van de kenmerken van de doelgroepen uit stap 2 gedetailleerd het gewenste gedrag, ofwel het beoogde resultaat van de gedragsverandering (bijvoorbeeld: vijf organisaties gebruiken binnen één jaar 200 elektrische fietsen of 50 elektrische auto’s).
   Resultaat: een ‘smart’ formulering van het eindresultaat.

4. Bepaal de maatregelen en de mechanismen waarmee gedrag te sturen valt aan de hand van de voorgaande stappen. Kies financiële maatregelen als de doelgroep daar gevoelig voor is, gebruik gezondheid of het milieu daar waar het aanslaat. Hetzelfde geldt voor aspecten die beleving, emoties, of (sociale) statuswaarde aanspreken.
   Resultaat: een werkzaam maatregelenpakket.

5. Organiseer de communicatie en de ‘brenger van de boodschap’. Verbondenheid met de boodschap en wederzijds vertrouwen tussen de partijen die deelnemen aan de transitie (overheid, werkgevers en werknemers bijvoorbeeld) is een voorwaarde voor succes. Daarbij geldt dat transparantie en gelijkgezindheid (partijen die veel op jou lijken, worden eerder vertrouwd) de meest positieve gevoelens oproepen.
   Resultaat: Een doordacht communicatieplan.

6. Evalueer het hele proces van begin tot eind en sta open voor verbeteringen. Een transitie betekent een koers, niet dat het eindresultaat op voorhand vastligt. Het proces richt zich primair op het opdoen van kennis en ervaringen om in een volgende fase weer een stap verder te komen. Daarnaast is het van belang dat resultaten en ervaringen gedeeld worden. Daarin kan het KpVV een belangrijke rol spelen.
   Resultaat:  bouwstenen voor toekomstige activiteiten en maatregelen in een nieuwe fase van het transitieproces.

Praktijkvoorbeelden

Gelukkig zijn er al diverse praktijkvoorbeelden te geven. Zo kregen jongeren in Den Haag in 2010 de mogelijkheid om twee dagen gratis een elektrische scooter uit te proberen. Ook zijn er twee elektrische scooters verloot. Via sociale media werden hier diverse activiteiten aan gekoppeld waarin de jongeren zelf een rol speelden. Kernpunten van deze ‘Electric Heroes’- aanpak is op een positieve manier aandacht vragen, betrokkenheid en interesse kweken en gewoontes doorbreken.

Bij het programma ‘Fuelswitch’ van de Provincie Gelderland wordt het gebruik van groen gas gefaciliteerd en onder de aandacht van bedrijven gebracht. De insteek die gekozen is, is er niet een van ‘bedrijven snel proberen te overtuigen van iets dat ze eigenlijk niet willen’ maar er is vooral gekeken naar wat de bedrijven ervan vinden, waar de weerstanden zitten en wat voor hen voorwaarden zijn om er in de toekomst wellicht toch mee aan de slag te gaan. De interesse bleek niet groot, maar  misschien bieden recente ontwikkelingen, zoals de hoogte van de benzineprijzen, nieuwe aanknopingspunten.

In het programma ‘Probeer een E-bike’ van het Samenwerkingsverband Regio Eindhoven hebben medewerkers van de gemeente Eindhoven kennis kunnen maken met de E-bike. In plaats van informatie die mensen moeten overtuigen is het uitgangspunt gebruikt dat ervaring de beste leerschool is. De reacties op de proef waren positief: 70 procent van de deelnemers waardeerden de E-bike positief en 19 procent was van plan er zelf een te kopen.

Ook zijn er de laatste tijd steeds meer combinaties te zien van nieuwe typen voertuigen in combinatie met het slimmer organiseren van verplaatsingen. Zo zijn er inmiddels elektrische taxi’s, elektrische deelauto’s en elektrische ‘witte’ auto’s. Zelfs binnen peer-2-peer carsharing zijn al meer elektrische auto’s te vinden. De transitie begint dus vorm te krijgen bij de aanbieders van slimme mobiliteit. Zaak is nu dat aanbieders en overheden oog krijgen voor de positie die burgers innemen en hierbij is het stappenplan en de gedragskennis uit de KpVV-publicatie een handig hulpmiddel.

 1. Dit artikel is gebaseerd op Transitie naar duurzaam vervoer Gedragsmaatregelen op maat van KpVV (2012). De stappen in deze publicatie zijn voor dit artikel gecomprimeerd.