Onderzoek naar schone lucht

BREATHE is het Europese onderzoeksproject dat de transitie onderzoekt naar CO2-neutrale steden. Onderzoekers verzamelen data uit vier verschillende Europese steden – Amsterdam, Istanbul, Gothenburg en Barcelona – en ontwikkelen een algemeen ruimtelijk evenwichtsmodel waarmee lokale overheden beleidssimulaties kunnen evalueren.

Steden zijn weer populair onder gezinnen en bedrijven. Daarom groeien ze in omvang, maar ook in de hoogte. De toegenomen dichtheid vermindert ons energieverbruik voor verwarming en verkort bovendien onze reistijd en daarmee gepaard gaande uitstoot van fijnstof (zoals PM2.5 en PM10), broeikasgassen (CO2) en andere luchtvervuilers (zoals CO, SO2 en NOx). De keerzijde is dat door de hoge dichtheid méér mensen in de stad blootstaan aan verslechterde luchtkwaliteit. Daardoor voldoet de omgeving rond drukke wegen niet aan de normen van de Wereld Gezondheidsorganisatie. De gezondheidsrisico’s nemen toe, de kwaliteit van leven en de arbeidsproductiviteit nemen af.

Effecten van het model

Het model dat BREATHE ontwikkelt, houdt rekening met de volgende effecten. Ten eerste heeft de vervoersector een groot aandeel in de oorzaken van luchtvervuiling. Een compacte stad verkort de afstanden tussen wonen en werken waardoor de uitstoot per gemaakte reis lager wordt. Milieuvriendelijke vormen van vervoer worden zo meer rendabel. De afhankelijkheid van auto’s neemt af en openbaar vervoer wordt aantrekkelijker.

Daarnaast maken steden met een hoge dichtheid gebruik van efficiëntere hoge gebouwen met vaak kleinere wooneenheden zodat minder energie nodig is voor het regelen van de binnentemperatuur. Denk bijvoorbeeld aan een grote stad met veel suburbane wijken met grote huizen versus het compacte Manhattan in New York. 

Ten derde, een lager totaal energieverbruik en niveau van uitstoot betekent niet automatisch dat elk individu aan minder vervuiling is blootgesteld, omdat de bevolkingsdichtheid toeneemt. Bewoners van het centrum staan bijvoorbeeld bloot aan de uitstoot van bewoners van buiten die naar het centrum reizen.

Ten slotte houdt het model rekening met het feit dat elke vorm van beleid die de relatieve prijzen van vervoer en wonen beïnvloedt, ook zal leiden tot het verhuizen van bewoners en bedrijven. Een tolzone voor auto’s zoals Londen kent, kan in het model bijvoorbeeld leiden tot een lagere dichtheid binnen die zone. De verzamelde data moeten ons vertellen hoe groot al deze effecten in de praktijk zijn.

Rol elektrische auto's

Eén van de veranderingen die wij onderzoeken in het BREATHE-model is de rol van elektrische auto’s. Deze zorgen lokaal voor minder uitstoot, zeker als de stroom groen is opgewekt. Dat maakt het centrum van de stad aantrekkelijker en kan tot meer verdichting leiden. Aan de andere kant kan het ook betekenen dat de afstand tussen wonen in de stad en werken buiten de stad toeneemt. Het model is daarom flexibel genoeg om rekening te houden met de vorm van de Randstad, die meerdere kernen en buitengebieden kent. De resultaten kunnen worden vergeleken met andere stedelijke gebieden zoals het veel grotere Istanbul of het kleinere Gothenburg dat maar één centrum heeft. Via deze simulaties kan beleid op maat worden gemaakt.

Over het onderzoek

In het onderzoeksprogramma Smart Regions of the Future werken consortia van onderzoekers en praktijkpartijen samen aan vraagstukken rond ruimte, wonen, bereikbaarheid, economie en bestuur. SURF valt onder het kennisinitiatief Verbinden van Duurzame Steden van NWO, het Rijk, Platform31 en Regieorgaan SIA. Onderdeel van SURF zijn dertien projecten die gefinancierd zijn in het kader van ERA-NET COFUND Smart Cities and Communities, een Europees programma waarin Nederland participeert. BREATHE is één van deze dertien projecten.

 
Auteur: Yann Delaprez en Steven Poelhekke (Vrije Universiteit Amsterdam)