Noord/Zuidlijn mist goed risicomanagement

De kosten van de Noord/Zuidlijn, de nieuwe metroverbinding onder Amsterdam, rijzen de pan uit. Sinds de start van het project in 1996 is de prijs van de lijn bijna verdubbeld tot 1,6 miljard euro. Een commissie onder leiding van oud-minister Sorgdrager bracht onlangs advies uit over hoe de enorme kostenoverschrijdingen kunnen worden beheerst. Zonder adequaat risicomanagement zal het alleen maar duurder worden.

De Noord/Zuidlijn bevindt zich met zijn forse kostenoverschrijdingen in goed gezelschap. De HSL-Zuid en de Betuweroute zien zich in de bouwfase geconfronteerd met dezelfde problematiek. Voor een deel zijn er dezelfde oorzaken: de oververhitte bouwmarkt van enkele jaren geleden waardoor de prijzen die aannemers berekenden de lucht in schoten. En ook een onrealistische schatting van kosten voorafgaand aan de besluitvorming. Voor de Noord/Zuidlijn komt daar nog iets bij. Volgens Nick Gray, die voor het Britse bureau Faithful/Gould tegelijk met de commissie Sorgdrager onderzoek deed, is ‘de manier waarop Amsterdam toezicht houdt op de risico’s van de aanleg van de Noord/Zuidlijn zeer ongebruikelijk. Daardoor zijn de berekeningen van de kosten door de gemeente onrealistisch optimistisch.’
Een manier om de kosten te beheersen is een analyse te maken van de mogelijke risico’s in een project en vervolgens een financiële doorrekening te maken van die risico’s. ‘Het adviesbureau Noord/Zuidlijn maakt weliswaar gebruik van een risico-database, maar er lijkt nauwelijks verband te worden gelegd tussen de risico’s en de kostenprognoses van de Noord/Zuidlijn’, aldus het rapport van Faithful/Gould. ‘Het project beschikt bijvoorbeeld niet over een - in Angelsaksiche landen gebruikelijk - model waarmee alle risico’s kunnen worden omgezet naar betrouwbare kostenprognoses.’ Het Britse bureau adviseert om een risicomanager aan te stellen die die doorrekeningen wél gaat maken.
De extra kosten die nu zijn ontstaan, komen voor een groot deel voor rekening van de gemeente Amsterdam. Dat komt omdat de gemeente enkele jaren geleden met het rijk heeft afgesproken dat ‘Den Haag’ een vaste bijdrage zou leveren van 1,1 miljard euro. Daarom draait Amsterdam nu op voor het grootste deel van de overschrijdingen, waardoor de stad nu al 300 miljoen bijdraagt aan de Noord/Zuidlijn. ‘Elke andere stad zou failliet gaan aan zo’n project’, zegt PvdA-raadslid Bijlsma.

Professioneel
Zowel het Britse Faithful/Gould als de leden van de commissie Sorgdrager waren zeer positief over de organisatie rondom de Noord/Zuidlijn. Gray: ‘Het projectbureau en de adviesorganisatie Noord/Zuidlijn hebben indruk op ons gemaakt, zowel qua toewijding als expertise. Beide organisaties beschikken over voldoende gekwalificeerde en gemotiveerde medewerkers die ook op de juist manier worden bestuurd.’ De commissie voegt daar nog aan toe ‘getroffen te zijn door de professionele en transparante opstelling van het ambtelijk apparaat en de ruimte die bestuurders daarvoor bieden’. Dat zijn sommige leden van de commissie elders - bijvoorbeeld in Den Haag - wel anders gewend.’
Hoe hoog de kosten van de Noord/Zuidlijn uiteindelijk zullen oplopen is onder meer afhankelijk van de afwikkeling van de meer dan 1500 schadeclaims die al zijn ingediend. Bouwbedrijven en aannemers liggen met de overheid in de clinch over meerwerk en tegenvallers tijdens de bouw. Bewoners en winkeliers klagen over overlast tijdens de aanleg.
Het college van B&W heeft op 28 juni het grootste deel van de aanbevelingen van de commisie Sorgdrager en Faithful/Gould overgenomen. Vooral op het gebied van contractmanagement, financieel management en risicomanagement zullen verbeteringen worden doorgevoerd. ‘Maar’, zo stelt het college, ‘inherent aan grote, technisch complexe projecten blijft, dat ze grote onzekerheden in zich bergen.’