Minder auto's in de spits dankzij spitsscoren (VK 5/2011)

Alinda Kooistra, BNV Mobility
Marti van der der Vlist en Henri Palm, Goudappel Coffeng BV

Jan Bosma, Technomanage
Paulien van Noort, De Verkeersonderneming

Een samenvatting van dit artikel is gepubliceerd in Verkeerskunde 5/10 

Met nog een jaar te gaan, kan nu al geconcludeerd worden dat het spitsmijdenproject SpitsScoren een zinvolle maatregel is voor minder hinder in de spits in de aanloop naar grote wegwerkzaamheden. Deelnemers die de ochtendspits mijden op de A15 tussen Vaanplein en Rozenburg verdienen vijf euro per keer. Sinds 9 mei is SpitsScoren uitgebreid met de avondspits en verdienen deelnemers daarmee nog eens 1,50 euro extra. Begin april is de prestatieverplichting aangescherpt van 530 naar 715 spitsmijdingen per dag.

Sinds de start van SpitsScoren in oktober 2009 is de doelstelling om het aantal auto’s op de weg tijdens de ochtendspits dagelijks met 5 procent te verminderen. Dit komt neer op 530 voertuigen. SpitsScoren heeft vanaf de start van het project laten zien dat zij deze doelstelling ruimschoots haalt. Begin april ondertekende SpitsScoren daarom een overeenkomst waarmee de prestatieverplichting werd aangescherpt van 530 naar 715 mijdingen per ochtendspits. SpitsScoren laat zien dat zij ook deze belofte waarmaakt. In de maand april van 2011 waren er dankzij SpitsScoren dagelijks tijdens de ochtendspits gemiddeld 850 auto’s minder op de A15 te vinden, een record sinds de start van het project. Deelnemers die ’s ochtends hun vertrektijd hebben aangepast om de ochtendspits te kunnen mijden, zullen daardoor tijdens de avondspits ook ander gedrag vertonen. Daarom is SpitsScoren sinds dit jaar uitgebreid met de avondspits. Ruim een maand na deze uitbreiding, kan gezegd worden dat ruim 1000 deelnemers hieraan meedoen.

Aanleiding
De snelweg A15 verbindt het Rotterdamse haven- en industriegebied met het achterland en is daarom van groot economisch belang. Er zijn dan ook veel mensen werkzaam in dit gebied, wat zorgt voor drukte op de weg en een grote kans op verkeersopstoppingen. Het deel van de A15 tussen Vaanplein en Rozenburg heeft dagelijks niet alleen te maken met veel spitsverkeer naar de stad Rotterdam, maar ook in de richting van de haven. Dit najaar start Rijkswaterstaat met de werkzaamheden om de a15 tussen de Maasvlakte en het Vaanplein te verbreden. Het doel van dit project is om de files terug te dringen. De werkzaamheden brengen echter ook weer de nodige verkeershinder met zich mee.  Om het havengebied voorafgaand en tijdens de ombouw toegankelijk te houden, worden mobiliteits- en verkeersprojecten ingezet om de doorstroming van het gebied te sturen. SpitsScoren is een van deze projecten en maakt gebruik van een prijsprikkel: het belonen van automobilisten als zij op bepaalde wegen gedurende bepaalde perioden minder gaan rijden dan zij gewend waren. Deze aanpak staat bekend onder namen als filemijden en spitsmijden. SpitsScoren is een initiatief van De Verkeersonderneming in Rotterdam, een samenwerking tussen stadsregio en gemeente Rotterdam, het Havenbedrijf en Rijkswaterstaat. De uitvoering van het project is in handen van een consortium, dat bestaat uit ABN AMRO, BNV Mobility, Goudappel Coffeng en Technolution.

Doelstelling SpitsScoren
SpitsScoren beloont deelnemers per keer dat zij de spits mijden. Het project is van start gegaan in oktober 2009 en loopt door tot juli 2012. Deze lange beloningsperiode maakt het project uniek, net als de prestatieverplichting. SpitsScoren gaat om het resultaat op de weg. SpitsScoren moet ervoor zorgen dat het aantal auto’s op de weg tijdens de ochtendspits met 5 procent wordt verminderd ten opzichte van 2008. Inmiddels is deze prestatieverplichting aangescherpt naar 7 procent. Daarnaast wil SpitsScoren automobilisten bewustmaken van de verschillende alternatieven voor het reizen tijdens de spits. Een project als SpitsScoren geeft bovendien waardevolle informatie over het effect van financiële en informatieve prikkels en het gebruik van nieuwe technologie en systemen. De uiteindelijke doelstelling is dat er een blijvende gedragsverandering optreedt onder de deelnemers. Zij kunnen gewend raken aan het nieuwe gedrag en de voordelen ervan ondervinden, zoals een kortere reistijd buiten de spits.

Deelname
Voorafgaand aan het project is met een nulmeting bekeken hoe vaak iemand tijdens de ochtendspits op de A15 tussen Vaanplein en Rozenburg reed. Dit werd gemeten aan de hand van kentekencamera’s. Automobilisten die het betreffende traject minimaal zes keer in vier opeenvolgende weken passeerden, kregen per brief een uitnodiging om deel te nemen aan het project. SpitsScoren ging in oktober 2009 van start met 900 deelnemers en kreeg er in een maand tijd zo’n 600 deelnemers bij. Op dit moment ligt het aantal deelnemers op ruim 1700. Onlangs heeft SpitsScoren een nieuwe groep automobilisten aangeschreven om het laatste jaar deel te nemen aan het project. SpitsScoren loopt in juli 2012 af, er worden nu geen nieuwe deelnemers meer geworven. De meeste deelnemers zijn mannen (85 procent). De gemiddelde leeftijd is 43, waarbij de jongste 19 en de oudste 76 is. 45 procent van de deelnemers heeft een afgeronde HBO- of universitaire opleiding. Het is waarschijnlijk dat zij meer vrijheid hebben met betrekking tot werktijden en thuiswerken.

Beloning
Alle deelnemers hebben een persoonlijk startsaldo, dat gebaseerd is op hun referentieniveau: het aantal keren dat iemand vóór deelname tijdens de ochtendspits is gesignaleerd op het traject. Het referentieniveau maal 6,50 euro (5 euro voor de ochtendspits en 1,50 voor de avondspits) bepaalt het startsaldo. Iemand die tijdens de nulmeting vijf keer per week gesignaleerd werd tijdens de ochtendspits, kan met SpitsScoren tot wel 130 euro per maand verdienen. Gemiddeld verdienen deelnemers 45 euro per maand.

Smartphone
Aan het begin van hun deelname ontvangen de deelnemers een smartphone met gratis mobiel internet. Via een speciale applicatie geven de deelnemers dagelijks door of zij die dag de ochtend- en avondspits gaan mijden. Zij geven daarbij ook aan voor welk alternatief zij kiezen, en kiezen daarbij uit: voor of na de spits gaan rijden, buiten het ‘verboden gebied’ blijven, carpoolen, gebruikmaken van het openbaar vervoer of bedrijfsvervoer, de motor of fiets nemen of thuiswerken. Dankzij het GPS-signaal van de smartphone weet SpitsScoren of de deelnemer die dag wel of niet tijdens de spits op de A15 rijdt. En door de kentekens te registreren met behulp van camera’s kan SpitsScoren controleren of de deelnemer ook doet wat hij heeft gezegd. SpitsScoorders hebben de smartphone in eerste instantie in bruikleen, maar kunnen sparen om eigenaar te worden van de telefoon. Van iedere 5 euro die gescoord is tijdens het spitsmijden, wordt er 1 euro ingehouden voor de smartphone. Deelnemers die op deze manier 100 euro bij elkaar hebben gespaard en minimaal een jaar deelnemen, mogen het toestel houden. 

Extra diensten
Om het SpitsScoren aantrekkelijk en toegankelijk te maken voor de deelnemers, heeft SpitsScoren een aantal aanvullende diensten ontwikkeld. Deze zijn zowel via de SpitsScoren-applicatie op de smartphone, als via de persoonlijke webpagina van de deelnemers toegankelijk.

• De REISwijzer is een service waarbij gegevens uit verschillende verkeersdatabases met elkaar worden gecombineerd om de gebruiker de te verwachten reistijd per auto, openbaar vervoer en bedrijfsvervoer door te geven. Daarbij wordt rekening gehouden met onder andere het tijdstip van de reis, de weersomstandigheden, het seizoen, vakantieperiodes en de dag van de week. De REISwijzer geeft onder andere informatie over de te verwachten vertrek- en aankomsttijd, de duur van de reis en de reiskosten.
• Daarnaast kunnen deelnemers gebruikmaken van Pooll: een carpoolplanner, die automobilisten helpt bij het vinden van carpoolpartners met min of meer dezelfde woon-werkrit. Door een koppeling met sociale netwerken, zoals Facebook, Hyves en LinkedIn, kunnen ze via de persoonlijke profielen bekijken of ze bij elkaar passen.
• Deelnemers die het liefst werken of vergaderen in een kantooromgeving kunnen gebruikmaken van de Dialogues Port: een kantoor langs de A15 in Barendrecht waar zij kunnen werken of afspraken kunnen maken.
• Go About is een handig tooltje voor Outlook. Gebruikers plannen hun afspraken en bijbehorende locaties in de Outlook-agenda zoals zij gewend zijn en Go About berekent vervolgens direct de te verwachten reistijd en sluit deze op de afspraak in de agenda aan. Ook geeft de tool inzicht in reisalternatieven.   
• Voor kortere afstanden is de fiets een aantrekkelijk alternatief voor de auto. De Fietsplanner geeft na het invullen van een start- en eindbestemming de route en reistijd per fiets, elektrische fiets en scooter weer.

Resultaten
Tot april 2011 zijn in totaal 58 procent spitsritten omgezet in spitsmijdingen. Ruim een derde van de deelnemers reisde buiten de spitsuren, 10 procent koos voor een andere route, 8 procent stapte over op een andere vervoerwijze en 4 procent ging thuiswerken. Er is nauwelijks sprake van een overstap naar het openbaar vervoer, vermoedelijk omdat goede openbaar vervoerverbindingen ontbreken naar de Rotterdamse haven. Voor alle alternatieven geldt dat de meerderheid het alternatief niet gebruikte voordat men aan SpitsScoren deelnam. Het project draagt dus bij aan meer bekendheid voor andere reismogelijkheden. Het effect van SpitsScoren is ook terug te vinden op de weg. Tijdens de spits is er sprake van een daling van de spitsintensiteit, oftewel het aantal auto’s op de weg tijdens de spits. Daarnaast is er een toename van het wegverkeer vlak voor en vlak na de spits. Uit de resultaten die tot nu toe bekend zijn, kan geconcludeerd worden dat een prijsprikkel een zinvolle maatregel is die het aantal spitsritten met 7 procent kan verminderen.

Blijvende gedragsverandering?
De deelnemers aan SpitsScoren kunnen maximaal 3 jaar aan het project deelnemen. Dat betekent dat de mogelijkheid om een beloning te ontvangen voor hun gedragsverandering gaat vervallen. Gaan deelnemers dan weer terug naar hun oude reispatroon? Of bevalt de nieuwe manier van reizen? Er zijn verschillende omstandigheden die de doorslag zouden kunnen geven om de spits te blijven mijden. Zo ervaren de deelnemers de kosten van autorijden, onder andere vanwege de hoge brandstofprijzen, als hoog. Daarnaast staan ook de geplande wegwerkzaamheden aan de A15 voor de boeg. De deelnemers zijn dankzij hun ervaringen met andere manieren van reizen meer bewuste reizigers geworden en veel van hen doen al vanaf de start van het project mee. Na 3 jaar wordt de keuze voor een reisalternatief niet meer als uitzondering, maar als gewoonte beschouwd. Daarnaast staan steeds meer werkgevers positief tegenover het Nieuwe Werken. Zij zijn zich bewust van hun rol in de keuzen die hun medewerkers kunnen en gaan maken.

Referenties
Van der Vlist, M., Palm, H. (2011). Op weg naar betere benutting van reisalternatieven.