Kookboek dat mensen beweegt

Voor een duurzame mobiliteitstransitie is het nodig om te onderzoeken wat het mobiliteitsgedrag en -beslissingen van mensen beïnvloedt en om te bedenken hoe zij in hun dagelijkse activiteiten geïnspireerd kunnen worden om duurzamere keuzes te maken. Het ‘kookboek’ Tactical Urbanism blijkt goed te werken voor het testen van ideeën. De basisprincipes van de aanpak worden vaak toegepast door gemeenschappen en belangenorganisaties.

Dit artikel komt uit Verkeerskunde 3/2023: Actieve Mobiliteit.

Royal HaskoningDHV-consultants Jeska de Ruiter (mobiliteitstransitie) en Hylke Broekema (stedelijke ontwikkeling) hebben samen met de gemeente Zwolle en Stichting JOGG (netwerkorganisatie voor gezonde jeugd, gezonde toekomst) een voorstel ingediend voor een subsidie voor gezonde mobiliteitsprojecten, waarbij mobiliteit wordt ingezet om de kwaliteit van leven te verbeteren. Ze stelden hierin voor om de adaptatieve Tactical Urbanism-aanpak te gebruiken en te testen hoe een gemeente deze principes kan toepassen om een veiligere omgeving bij scholen te creëren voor het halen en brengen van kinderen in de Zwolse wijk Holtenbroek.

Door een veiligere schoolzone te creëren en een ‘kookboek’ van hulpmiddelen te maken voor toekomstige projecten op basis van deze ervaring, was het doel om gemeenten te laten zien hoe deze basisprincipes makkelijk en snel kunnen worden gebruikt om ideeën te testen voordat de maatregelen permanent worden doorgevoerd.

Het project

De Ruiter over Tactical Urbanism: "Ik hou van het principe: hoe kun je mensen op zo’n manier betrekken dat het een ontwerp daadwerkelijk verbetert?". De samenwerking met Broekema bood de mogelijkheid om werkzaamheden op het gebied van stedelijke ontwikkeling en de mobiliteitstransitie gecombineerd in te zetten om tot een gezondere en actievere omgeving te komen.

De Ruiter en Broekema richtten zich op een schoolstraat. "We stelden voor om een 'gewone straat’ te verbeteren, die bij iedereen tot de verbeelding spreekt”, zegt De Ruiter. De gemeente Zwolle stelde de Bachlaan in de wijk Holtenbroek voor als locatie; een lange straat in een typische naoorlogse wijk met talrijke flatgebouwen, grote grasvelden en weinig activiteit op de ‘plint’.

Vaak worden schoolstraten geïmplementeerd in wijken met veel bebouwing en smalle straten, waarbij het relatief eenvoudig is om met een kleine aanpassing het autoverkeer te beperken of zelfs geheel te verbannen. De Bachlaan bood een omgeving met bredere straten en twee basisscholen. De focus lag op CBS Het Carillon, vanwege de uiteenlopende schoolpopulatie en de grotere behoefte om gedragsverandering te stimuleren.

Het proces: co-creatie en creatieve verbeelding

Met behulp van de Tactical Urbanism-aanpak werd het project een co-creatieproject, samen met de kinderen en hun ouders en verzorgers. Het is belangrijk om de kinderen erbij te betrekken om ervoor te zorgen dat ze al vroeg gezonde mobiliteitsgewoonten aanleren. Bij het bezoeken van de school leerden de kinderen hoe ze de kaart van hun buurt moesten lezen en gebruikten ze blije en verdrietige smileys om aan te geven hoe ze zich voelden in bepaalde openbare ruimtes.

Over het algemeen voelden de kinderen zich fijner in groene openbare ruimtes ten opzichte van openbare ruimtes met ‘hardere’ oppervlakken. Wanneer zij wél over de reguliere verharde weg kwamen, gaven ze aan een voorkeur te hebben voor asfalt boven straatstenen, omdat asfalt comfortabeler is om op te steppen en te fietsen. Dezelfde oefeningen werden gedaan met de ouders, aangezien het ook essentieel is om de behoeften van de ouders en verzorgers te begrijpen, alvorens er een gedragsverandering kan plaatsvinden. De ouders gaven aan dat er meerdere gevaarlijke kruispunten waren rond de school door het samenkomen van vele verkeersstromen op hoge snelheid. Ook gaven zij - net als de kinderen - aan dat er een gebrek was aan veilige oversteekplaatsen.

Na de kaartoefening werden de kinderen uitgedaagd hun verbeelding te gebruiken om mogelijke oplossingen te bedenken. Ze waren aanvankelijk wat aarzelend, maar uiteindelijk kwamen ze met creatieve ideeën: verf en krijt gebruiken om kleur aan de straat toe te voegen, een LEGO-ufo om mensen die te hard rijden mee te nemen en een ‘flubberpop’ aan het begin van de straat plaatsen om mensen erop te wijzen dat ze zich in een schoolzone bevonden.

De vloer is lava

Uiteindelijk werden twee ideeën getest. Bij de eerste pilot werd het thema ‘De vloer is lava’ gebruikt. De stoep werd versierd met graffiti: zo kon iedereen zien waar er wel en niet gelopen moest worden, en de route werd op een donkere winterochtend verlicht met papieren lantaarns. De tweede pilot, gebaseerd op het ufo-idee, had een buitenaards thema: ‘Safe Space’. Ook hier werd gebruikgemaakt van graffiti op straat en kinderen konden onderweg op reusachtige LEGO-blokken springen, wat een speels element toevoegde aan de wandeling van en naar school. Voor beide pilots werd de straat voor de school versmald - eerst fysiek en daarna met visuele elementen. Zo werden bestuurders ontmoedigd om hard te rijden en ook om voor de school te stoppen, iets dat in de oorspronkelijke situatie vaak onveilige situaties oplevert voor de kinderen.

Ouders waren over het algemeen positief over het project, slechts een aantal was er niet over te spreken. Zo was er een ouder die de link niet legde tussen kinderen voor de school afzetten en de effecten die dat kan hebben op de veiligheid van andere kinderen. Het was een belangrijke leerervaring om ervoor te zorgen dat mensen zich wel gehoord voelen, doordat zij direct een konden reageren op de aanpassing.

Door de Tactical Urbanism-aanpak van testen, evalueren en aanpassen, kon het team de pilot ook aanpassen toen duidelijk werd dat deze een negatieve impact had op andere gebieden langs de route naar school. De Ruiter: "Ons doel in dit project was niet om onmiddellijk een langdurige gedragsverandering te realiseren, dat is niet haalbaar met zo’n korte doorlooptijd, maar om te testen wat mensen helpt om hun gewoonten te veranderen."

Empathische aanpak voor de juiste oplossing

Voor het veranderen van mobiliteitsgedrag werkt een empathische aanpak het beste. Hoe mensen zich voelen in openbare ruimtes zal direct invloed hebben op hun mobiliteitskeuzes. Voor de kinderen van Het Carillon is het enorm belangrijk dat ze zich fijn, veilig en enthousiast voelen om van en naar school te lopen en te fietsen. Voor hun ouders is het gemak van brengen en halen belangrijk. Ook zij wilden een goede oplossing voor deze drukke omgeving, omdat zij risico’s zien voor de veiligheid van hun kind.

Door alle individuele elementen te herkennen, te begrijpen en samen aan een oplossing te werken, kan een project een positief langetermijneffect hebben. Buurtbewoners zijn veel meer bereid veranderingen te accepteren en te stimuleren wanneer zij het gevoel hebben dat zij gehoord zijn en er aan hun behoeften is voldaan.

De laatste stap in het project is de ontwikkeling van het ‘kookboek’ dat door de gemeente Zwolle kan worden gebruikt voor toekomstige Tactical Urbanism-projecten. Dergelijke projecten brengen een zeker risico met zich mee, maar werken met een getest en succesvol recept is essentieel. "De reden dat Tactical Urbanism aantrekkelijk is, is omdat het responsief en snel is," zegt De Ruiter. "Vanwege de bureaucratie duurt het vaak lang om een project te plannen en dat kan ervoor zorgen dat het enthousiasme afneemt en stakeholders geen binding voelen bij een project. Bij Tactical Urbanism wordt het enthousiasme voor langetermijnimpact juist aangewakkerd."