Interactieve blik op toekomst goederenvervoer (VK 7/2010)

Hans Zuiver en Ronald Jorna - Mobycon

Een samenvatting van dit artikel is gepubliceerd in Verkeerskunde 7/2010

Hoe ziet het Europees vrachtbeleid in 2050 eruit? Welke doelen stellen we ons voor 2050 en welke acties zijn nodig om deze doelen te realiseren? Dit waren de centrale vragen binnen het Europese onderzoeksproject ‘FREIGHTVISION - Visie en actieplan voor het Europees goederenvervoer tot 2050’.

Projectstappen en -doelen

Het projectteam bestond uit 13 organisaties, waaronder adviesbureau Mobycon. Gedurende de looptijd van het project (1,5 jaar) zijn experts, beleidsmakers, vervoerders, producenten en lobbyisten van alle sectoren (weg, spoor, binnenvaart) meerdere malen bijeengekomen om enerzijds het werk van de projectpartners te bespreken en anderzijds om een aanzet te geven voor de vervolgstappen.  

Figuur 1: De FREIGHTVISION projectstappen

Het FREIGHTVISION-project omvatte uitsluitend langeafstandvervoer; stedelijke distributie heeft heel eigen karakteristieken en is op verzoek van de Europese Commissie buiten beschouwing gelaten. Het doel van dit project was om een breed gedragen actieplan op te stellen als input voor het Europees transport- en technologiebeleid. Duurzaamheid stond hierin centraal, met speciale aandacht voor broeikasgasemissies (CO2), afhankelijkheid van fossiele brandstoffen, congestie en verkeersveiligheid. De belangrijkste uitkomsten van het project worden hieronder weergegeven.

Het FREIGHTVISION ‘FORESIGHT’-proces

Modelberekeningen voor de situatie in 2050 hebben een grote mate van onbetrouwbaarheid. Toch spelen de uitkomsten een belangrijke rol in politieke beslissingen. Het FREIGHTVISION-team is echter van mening dat studies die worden geproduceerd vanuit de bekende 'ivoren toren’ achterhaald zijn. In plaats daarvan zou voorspellen moeten worden beschouwd als een interactief proces waarbij zoveel mogelijk belanghebbenden worden betrokken. 

Verschillende belanghebbenden hebben de afgelopen jaren voorstellen gedaan voor een duurzaam goederenvervoersysteem maar door hun achtergrond lag de focus meestal slechts op één deel van het probleem waardoor de oplossingsrichtingen beperkt waren. Het opvolgen van deze adviezen zou leiden tot minder efficiënte voorstellen. Het FREIGHTVISION-team achtte een integrale benadering vereist en heeft hiervoor de FORESIGHT-benadering toegepast.

De basisgedachte achter FORESIGHT is niet zozeer de toekomst te voorspellen middels modelberekeningen, maar om tot een gezamenlijk inzicht te komen over toekomstige ontwikkelingen en hoe de gewenste toekomst kan worden gecreëerd. Dit is gedaan door het houden van discussierondes over uiteenlopende onderwerpen waarbij de deelnemers tot een beter begrip zijn gekomen van enerzijds de factoren die de toekomst bepalen en anderzijds de dynamiek van de toekomstfactoren op de lange termijn.

Wat als er niets gebeurt?

Na het analyseren van de drijvende krachten achter het Europese goederenvervoerssysteem, heeft het FREIGHTVISION-projectteam voorspellingen gedaan voor vier aandachtspunten: broeikasgasemissies (CO2), afhankelijkheid van fossiele brandstoffen, congestie ongelukken en verkeersdoden. Deze voorspellingen laten zien hoe de toekomst er uit kan zien als geen aanvullende maatregelen worden genomen (Business as Usual). Fundamentele gedragsveranderingen zijn niet meegenomen, technologische verbeteringen voor zover reeds in gang gezet wel. De belangrijkste invoerparameters waren de logistieke vraag, de vervoerwijzekeuze en de beladingsgraad.

De uitkomsten voor 2050, 2035 en 2050 zijn weergegeven in onderstaande figuur  en worden hieronder kort toegelicht. 

  Tabel 1: Overzicht van de Business as Usual voorspellingen voor 2020, 2035 en 2050

Broeikasgassen

Klimaatverandering is waarschijnlijk het urgentste milieuprobleem van dit moment. Alhoewel goederenvervoer slechts een beperkte bijdrage levert aan de totale uitstoot, is het belangrijk emissies daar waar mogelijk te beperken. In de trendvoorspelling (met gebruikmaking van het SYKE-model) wordt voor 2020 een kleine afname verwacht in de hoeveelheid CO2-uitstoot. De verwachting is dat de hoeveelheid CO2-uitstoot in 2050 met 30 procent verminderd ten opzichte van 2005. Deze reductie wordt voornamelijk veroorzaakt door efficiëntere motoren, verbeterde aërodynamica en lagere rolweerstand van vrachtwagens. Het gebruik van biobrandstoffen en verbeterde logistieke processen is ook van invloed. De toenemende vraag naar goederenvervoer wordt door deze factoren meer dan gecompenseerd.

Afhankelijkheid van fossiele brandstoffen

Het verminderen van de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen is een belangrijk doel van de Europese Commissie (EC). De afhankelijkheid van fossiele brandstof wordt gedefinieerd als de ratio van fossiele brandstoffen in verhouding tot de totale energieconsumptie. Goederenvervoer is op dit moment grotendeels afhankelijk van fossiele brandstoffen. In de trendvoorspelling neemt het aandeel fossiele brandstoffen tussen 2005 en 2050 af van 94 procent naar 70 procent. Deze vermindering wordt voornamelijk veroorzaakt toenemend gebruik van biodiesel (20 procent in 2020). De elektrificatie van spoorlijnen en toenemende gebruik van duurzame energiebronnen leveren een beperkte bijdrage.

Congestie

Voor het berekenen van congestie (verliesuren) op het Europees wegennet is gebruik gemaakt van het TRANSTOOL-model. Hierbij is ervan uitgegaan dat het Europese TEN-T netwerk in 2050 gereed is. De hoeveelheid congestie neemt volgens de berekeningen in alle 27 lidstaten toe. De hoeveelheid congestie begint met 0,65 miljoen voertuigverliesuren in 2005, groeit naar 1,03 miljoen in 2020, 1,46 miljoen in 3035 en 2,05 miljoen in 2050. Congestie op het spoor is niet meegenomen in de berekeningen.

Verkeersdoden

In de Europese Unie (EU) is circa 13 procent van de verkeersdoden gerelateerd aan vrachtverkeer. Met gerelateerd bedoelen we dat een vrachtwagen bij het ongeval was betrokken. Dit staat los van de schuldvraag. In de trendvoorspelling is tot 2020 een stijging van het aantal verkeersdoden te zien - met name veroorzaakt door een stijging van het aantal voertuigkilometers. De verwachting is dat in 2035 de meeste vrachtwagens beschikken over waarschuwingssystemen. Tegelijkertijd vlakt de sterke groei in het aantal voertuigkilometers na 2020 af en neemt de gemiddelde beladingsgraad toe. De verwachting is dan ook dat het aantal verkeersdoden vanaf 2020 zal afnemen.

De visie op goederenvervoer in 2050

De FREIGHTVISION-partners hebben een visie ontwikkeld voor een duurzaam Europees goederenvervoersysteem in 2050. Deze visie is vertaald in meetbare doelen voor de jaren 2020, 2035 en 2050. Onderstaande tabel geeft een indicatie welke verbeteringen zouden moeten worden nagestreefd door de EU om de visie te realiseren.  

  Tabel 2: De doelen van FREIGHTVISION voor 2050 (basisjaar = 2005)

Uitgangspunt was dat de visie haalbaar en politiek aanvaardbaar moest zijn. De visie is zeer uitdagend maar volgens het projectteam kunnen de doelen worden gehaald. Aan het begin van het proces waren sommige belanghebbenden van mening dat de doelen te ambitieus waren maar aan het eind van het proces bestond er brede consensus over de mogelijkheden van de visie.

BACKCASTING - hoe het gat te dichten?

Er zit een groot gat tussen de trendvoorspellingen en bovenstaande doelen. Tijdens de scenario-ontwikkelingsfase is daarom gezocht naar reële mogelijkheden om de visie te verwezenlijken. Dit is gedaan met behulp van een zogenaamde BACKCASTING-benadering. Het doel van het BACKCASTING-proces was om de belangrijkste karakteristieken van goederenvervoer te vinden die nodig zijn om de visie te definiëren. Vervolgens zijn voor elke karakteristiek realistische en kwantitatieve doelen geïdentificeerd voor 2020, 2035 en 2050. Als aan alle doelen wordt voldaan dan wordt de visie gerealiseerd. Het is belangrijk om te beseffen dat hiervoor geen utopische technologieën nodig zijn - de bouwstenen zijn beschikbaar.   

Onderstaande tabel bevat de belangrijkste kenmerken en hun doelen ten aanzien van de broeikasgasemissies en het aandeel fossiele brandstoffen.  

Tabel 3: Belangrijkste kenmerken - Doelen voor de reductie van broeikasgassen en aandeel fossiele brandstoffen

In aanvulling op bovenstaande lijst zijn de volgende belangrijkste kenmerken relevant voor het verminderen van congestie en wegongevallen.  

Tabel 4: Belangrijkste kenmerken - Doelen voor het reduceren van congestie en ongelukken 

Bovenstaande tabellen zijn uitsluitend gebaseerd op de vier aandachtspunten van het project. Als andere criteria (economische en milieu) zouden zijn meegenomen, dan zouden de streefcijfers hoogst waarschijnlijk anders uitvallen. Hiernaast geldt dat bovenstaande keuze subjectief is - er is een oneindige hoeveelheid mogelijkheden waarmee de visie kan worden gerealiseerd. De streefcijfers kunnen - afhankelijk van de eigen doelstellingen - anders worden geformuleerd. Het doel van het FREIGHTVISION-project was om zo objectief mogelijk te zijn. De streefcijfers die hierboven staan beschreven worden door het projectteam beschouwd als een goed startpunt voor de politieke discussie.

Het FREIGHTVISION-actieplan

De partners in het FREIGHTVISION-project hebben in het actieplan beschreven op welke manier duurzaam goederenvervoer in Europa kan worden gerealiseerd. Er zijn hiervoor 36 maatregelen uitgekozen, welke zijn geanalyseerd om een overzicht te krijgen van de voor- en nadelen, benodigde acties op het gebied van beleid en onderzoek, de mijlpalen en de technische/economische en politieke haalbaarheid. De belangrijkste maatregelen richten zich op het logistieke proces (planning, afstemming, e-freight), de aërodynamica en weerstand van vrachtwagens (vormgeving vrachtwagens en banden) en het reduceren van CO2-uitstoot in de opwekking van energie voor transport (CO2-footprint, accijnzen). Door de gekozen methodologie maken investeringen in railinfrastructuur, langere en zwaardere treinen, investeringen in de binnenvaart en automatische voertuiggeleiding geen deel uit van het actieplan. Dit omdat ze niet heel effectief zijn in relatie tot de gekozen doelen.

Gedetailleerde inhoudelijke informatie over de individuele maatregelen is te vinden in de FREIGHTVISION-managementsamenvattingen, die te downloaden zijn via www.freightvision.eu. Ze zijn tevens opgenomen in het boek ‘FREIGHTVISION - Sustainable European Freight Transport 2050’, dat tegen eind 2010 zal verschijnen.

Conclusies

Het einde van het project kwam op een interessant moment. De nieuwe Europese Commissie werd benoemd en het nieuwe Europese beleidsdocument (White Paper) over transport en mobiliteit is in voorbereiding. We gaan ervan uit dat de uitkomsten van het project zullen worden gebruikt als input voor de White Paper. Dit omdat vertegenwoordigers van de Europe Commissie - die aanwezig waren bij de presentatie van de resultaten tijdens de laatste bijeenkomst in Brussel - zeer positief hebben gereageerd. Door politiek gevoelige punten konden sommige belanghebbenden - voornamelijk afkomstig uit de railsector en NGO's - zich helaas niet vinden in de aanbevelingen. Aan de andere kant waren vertegenwoordigers van het wegvervoer juist wel enthousiast over de conclusies van het project. Dit omdat zij de aanbevelingen van het project als zeer positief voor henzelf beschouwen. Mogelijk bestaat er een misverstand over de projectbenadering en -resultaten. De aanbevelingen zijn niet voor of tegen wegverkeer. Het wegvervoer veroorzaakt echter het grootste deel van de ‘problemen’ en deze zullen voornamelijk binnen de eigen sector moeten worden opgelost. Samengevat betekent dit dat de EU in haar transport- en innovatiebeleid de nadruk zal moeten leggen op verbeteringen in het goederenvervoer over de weg, wil men naar duurzaam goederenvervoer in 2050.  

 
Auteur: Margriet Verhoog