Gecertificeerd voor duurzaam verkeersbeleid (VK 7/2013)

Maja van der Voet, Ligtermoet & Partners
Jan-Willem Hommes, gemeente Eindhoven
Roland Kager, gemeente Deventer
Rob Temme, gemeente Breda

QUEST, een Europees project dat in vier etappes steden helpt om een duurzaam verkeersbeleid aan te scherpen en stevig te verankeren. 46 Europese steden hebben het proces intussen doorlopen, waaronder Eindhoven, Deventer en Breda. Een indruk van proces en resultaat.

Wonen in de stad is populair. Leefbaarheid, omgevingskwaliteit en een duurzame levensstijl worden steeds belangrijker. Steden willen niet alleen vitaal en aantrekkelijk zijn, maar ook klimaatneutraal. Energiebesparing is een belangrijke doelstelling van veel steden. Niet alleen in industriële productie, maar ook in huishoudens en zeker ook in het dagelijks verkeer. Onze mobiliteit is namelijk ‘goed’ voor ongeveer een derde van het energieverbruik. Omdat meer dan de helft van alle Europeanen in de stad woont en werkt, dringt de Europese Commissie aan op energiebesparing in het stedelijk verkeer. Verkeer en vervoer kan juist in onze steden een grote bijdrage leveren aan de beoogde energiebesparing, de transitie naar het gebruik van duurzame brandstoffen in het verkeer én aan het aantrekkelijker maken van wonen en werken in de stad.

Instrument
In het kader van het Europese QUEST-project is een instrument voor kwaliteitsmanagement ontwikkeld, dat met behulp van een externe adviseur - de zogenoemde QUEST auditor - het verkeersbeleid van middelgrote steden van 50.000 -250.000 inwoners evalueert. Resultaat van dit instrument is een uitvoerbaar actieplan met een selectie van werkbare maatregelen die het verkeersbeleid verduurzamen. De Nederlandse steden Breda, Deventer en Eindhoven werkten succesvol mee aan dit project en verstevigen daarmee hun koploperspositie voor ambitieus duurzaam mobiliteitsbeleid.

QUEST in etappes
Het proces bestaat uit vier etappes die in totaal tien stappen bevatten. Het hele proces waar de auditor actief bij betrokken is, neemt ongeveer vier maanden in beslag. Zie figuur 1.

 
Figuur 1 : De vier etappes van QUEST zijn: de audit, de zelfevaluatie met belanghebbenden, rapport en actieplan en ten slotte: certficering

Klik op de afbeelding voor een vergroting

De audit
Bij deze stap verzamelt de auditor relevante informatie over het lokaal verkeersbeleid en vergelijkt dit beleid met de voornaamste elementen van ‘good practice’. Het resultaat van deze etappe is het identificeren van sterke en zwakke punten: de ruimte voor verbeteringen. Gebaseerd op deze bevindingen, krijgt de stad een specifiek ontwikkelingspad toegewezen. Dit helpt de auditor om de volgende etappes af te stemmen op de bestaande situatie en de actuele thema’s van de stad. Zie voorbeelden van deze etappe in de plaatjes hieronder.

Zelfevaluatie met belanghebbenden
Een pluriforme groep belanghebbenden, inclusief beleidsmedewerkers, politici, vervoersaanbieders, vertegenwoordigers van ondernemingen en groepen eindgebruikers, wordt uitgenodigd om hun mening te geven over de prestaties van de stad op het gebied van duurzame mobiliteit. Discussiepunten worden op een eerste bijeenkomst besproken om vervolgens overeenstemming te bereiken voor gezamenlijk gedragen verbeterpunten. De auditor en de stad selecteren hierna samen een aantal thema’s en gebieden die centraal moeten staan in een tweede bespreking met belanghebbenden in het kader van het opstellen van het ‘Actieplan’.

Rapport en Actieplan
De belanghebbenden bespreken onder leiding van de auditor hun opvattingen en zoeken naar consensus over een serie acties die op brede steun kunnen rekenen. Het doel is een lijst van meest kansrijke maatregelen te selecteren aan de hand van criteria zoals: ruimte voor verbetering, uitvoerbaarheid en een inschatting van kosten en baten. Het moeten concrete, doelgerichte acties zijn die de komende jaren tot uitvoering kunnen komen. Na deze tweede bijeenkomst en een bespreking met beleidsmedewerkers, stelt de auditor het advies met Actieplan op. Hierin staan ook de maatregelen en acties om de stedelijke mobiliteit te verbeteren.

Certificering
Deelname aan dit proces is niet vrijblijvend. Vooraf heeft de gemeente uitgesproken om ten minste twee aanbevelingen van het Actieplan ook daadwerkelijk over te nemen. De gemeente neemt een besluit over het Actieplan, waarna de voorbereidingen van de uitvoering in gang gezet kan worden. Het is aan de steden, met hun plaatselijke belanghebbenden, om de acties uit te voeren. Met het bekrachtigen van het Actieplan krijgt de stad een QUEST-certificaat toegekend. Dit certificaat geeft aan dat de stad het hele proces heeft doorlopen en de voornaamste aanbevolen maatregelen wil uitvoeren.

Het instrument is geen gereedschapskist met kant-en-klare duurzame verkeersoplossingen. Ook is het geen traditioneel instrument voor verkeerskundigen. Het doel is een gemeenschappelijk begrip van problemen en kansen te creëren tussen lokale belanghebbenden en de ontwikkeling te bevorderen van haalbare beleidsacties en van verbetering van interne processen. Het instrument helpt om dit proces te vergemakkelijken en te structureren en ondersteunt steden die hun mobiliteitsbeleid een kwalitatieve duurzaamheidsimpuls willen geven.

Geen schoonheidswedstrijd
Het instrument is geen ‘schoonheidswedstrijd’. Het probeert niet de ene stad met de andere te vergelijken. Het helpt juist om binnen de unieke context van een bepaalde stad samen vast te stellen op welke gebieden vooral nog verbeteringen kunnen worden bereikt en welke processen in de stad vooral tot concrete verbeteringen kunnen leiden. Het erkent dat elke stad zijn eigen specifieke context en karakteristieken heeft die in acht genomen moeten worden. En ook dat stapsgewijze verbeteringen op alle niveaus van duurzaam verkeersbeleid mogelijk zijn. Het bevorderen van duurzame mobiliteit is niet alleen een zaak van het kopiëren van best practices, maar het resultaat van een voortdurend leer- en uitvoeringsproces waar elke stad door heen moet gaan om zijn doel te bereiken. Een ‘goed Actieplan’, is dan ook geen complex plan maar een haalbaar plan dat wordt ingevoerd.

Effectief toegepast in 46 Europese steden
In bijna 2,5 jaar hebben bijna 50 steden uit 14 Europese landen, met verschillende niveaus van ervaring en context, het proces intussen doorlopen. Hieruit blijkt een grote belangstelling naar advies op het gebied van duurzame stedelijke verkeersplanning. Gebaseerd op de resultaten van de audits en zelftoetsingen zijn in alle steden op maat gemaakte actieplannen uitgewerkt door lokale auditoren. Alle deelnemende steden hebben zich ook gecommitteerd aan de verbetervoorstellen uit het actieplan. Op de slotconferentie op 5 september 2013 in Budapest werden de 46 steden bekroond met het QUEST-certificaat.

QUEST slotconferentie, Budapest

Maja van der Voet, van Ligtermoet & Partners is projectcoördinator:’ Met dit project zetten we de stap van beleid op papier naar de uitvoering van maatregelen. Het altijd maar weer mooie plannen maken en weinig uitvoeren was een veelgehoorde klacht tijdens de sessies met belanghebbenden. Dit programma biedt een praktisch instrument dat steden helpt om keuzes te maken en daadwerkelijk stappen te zetten.’

QUEST in Nederland
Drie Nederlandse steden - Eindhoven, Deventer en Breda - deden mee aan de audit en verstevigen daarmee hun koploperspositie voor ambitieus duurzaam verkeersbeleid.  

Eindhoven verbetert de positie van de voetganger
Sinds 2011 heeft de gemeente Eindhoven aan de uitwerking van de visie Eindhoven op Weg gewerkt. Het college van BenW heeft voor de visie expliciete duurzaamheidsdoelstellingen vastgesteld als vertrekpunt voor verdere uitwerking in projecten: het streven naar energieneutraliteit in 2040; de verandering van de modal-split ten gunste van lopen, fiets en openbaar vervoer in 2025 en vermindering van het (doorgaande) autoverkeer in het centrum binnen de Ring. De audit heeft hier geholpen om te reflecteren op de sterke en zwakke onderdelen van het beleid, in samenspraak met bewoners en belangenorganisaties. Mede op grond van het Actieplan is een samenhangend en fijnmazig netwerk van looproutes opgenomen in het Eindhovens mobiliteitsbeleid.

De inrichting van verblijfsgebieden voor voetgangers en fietsers in het centrum en op de historische radialen in de stad wordt centraal gesteld. Het autoverkeer wordt daarvoor sterker op de hoofdradialen gebundeld, onder het motto: slow motion, fast forward. Het principe van ‘plaats maken’ wordt toegepast op plekken waar kansen zijn voor verbetering van ruimtelijke kwaliteit. Dit is bijvoorbeeld mogelijk bij oversteken van de Binnenring rondom het kernwinkelgebied waardoor gebieden aan weerszijden van deze ring met elkaar worden verbonden. Uitvoering van de visie hangt samen met het benutten van en samenwerken met initiatieven in de stad en van beschikbaar geld.

Deventer krijgt draagvlak voor stevig doorzetten huidig beleid
Deventer heeft de ambitie om al in 2030 energieneutraal te zijn. In de Uitvoeringsagenda 2011 is ervoor gekozen om de inspanningen in eerste instantie primair te richten op de facetten: gebouwen, grondstoffenbeheer en duurzame energieopwekking. Voor de komende jaren staat het verder vertalen van deze ambitie naar mobiliteitsbeleid op de agenda. Uit de audit is gebleken dat Deventer vooral heel goed scoort op fietsen, effectief parkeerbeleid en het scheiden van verkeerssoorten (verkeerscirculatie). Uit de vergelijking tussen de uitgangspositie in beleid en praktijk, de te verwachten effectiviteit en de zelfevaluatie, bleek dat de meeste kansen voor Deventer op korte termijn liggen in het opzetten van voetgangersbeleid, gerichte promotie van de fiets en het voortzetten van het beleid tot bundeling van het autoverkeer; en daarmee de ontvlechting van auto en fiets en het vergroten van verblijfsgebieden.

Een zichtbaar project is het afwaarderen van een laan tot fietsstraat en stadspark. De komende twee jaar wordt gewerkt aan een hoogwaardige voetgangersroute tussen station en binnenstad en zijn de kansen geïnventariseerd voor betere looproutes tussen de binnenstad en de om de binnenstad gelegen parkeergarages (‘Park en Walk’). Ter afronding van het project legde de gemeente vast dat deze beleidsrichtingen verder worden versterkt.’

Breda: Fietsmarketing als sleutel voor succes
Met behulp van dit programma heeft de gemeente Breda zich vooral gericht op het vinden van de meest kansrijke maatregelen voor reductie van CO2-uitstoot. Breda wil in 2044 geheel CO2-neutraal zijn wat resulteert in een stevige mobiliteitsopgave. Het mobiliteitsbeleid is geheel herzien binnen de nieuwe Stedelijke Structuurvisie 2030. Voor de opgave voor de lange termijn blijken nieuwe perspectieven op mobiliteit nodig. Uit de audit blijkt onder meer dat het autogebruik in Breda relatief hoog is voor Nederlandse begrippen, terwijl de kwaliteit van de fietsvoorzieningen zo goed is, dat dit extra promotie verdient. In het Actieplan zijn twee sporen verkend: het autoluwer maken van het centrum in combinatie met een nieuwe visie op de verkeersontsluiting, alsook een actieve, eigentijdse promotie van het fietsgebruik onder bewoners van Breda.

Onderdelen van het Actieplan zijn een pilot Singelmijden en fietsmarketing v2.0. Het project Singelmijden is een doorvertaling van het landelijke spitsmijden naar stedelijk niveau. Het project richt zich op het verminderen van de verkeersdruk op de ring om de binnenstad. Deze route is op dit moment een draaischijf voor doorgaand verkeer. Het project is in feite de voorloper van een nieuwe ontsluitingsstructuur. Met prijsprikkels wil de stad de mobilist verleiden om een andere route te nemen of om op een ander tijdstip te reizen. De techniek is gereed en met de voorbereidingen is inmiddels gestart. Met het actieplan fiets wordt ingezet op fietsmarketing nieuwe stijl en het verder uitrollen van stedelijke snelfietsroutes. Voor de marketing betekent dit niet meer themagericht of generiek het fietsverhaal gaan vertellen, maar doelgericht marketing en communicatie gaan inzetten voor fietsstimulering. De basis hiervoor zijn de leefstijlen van Motivaction. Voorbeelden voor 2014 zijn het inzetten van huur-/leenbakfietsen (ook elektrisch) in bepaalde wijken, de Kiss & Bike zones, de Bajesbikes, een ‘Urban Bike Experience’. Met de snelfietsroutes wordt de concurrentie met de auto in de stad verder aangegaan. Zo wordt de snelfietsroute F58, verder uitgerold over de stad. In 2014 wordt de noord-zuid tak gerealiseerd en er loopt momenteel een onderzoek naar vier andere stedelijke snelfietsroutes. Dan kan fietsen beter concurreren met de auto in termen van reistijd en comfort.

De voordelen op een rij

• Het zorgt voor een gemeenschappelijk begrip tussen lokale belanghebbenden van problemen en mogelijke kansen voor verduurzaming van de mobiliteit.
  Het onderzoekt organisatieprocessen in steden en biedt een leidraad hoe deze te verbeteren.

• Het bouwt voort op bestaande beleidsdocumenten en geeft nieuwe impulsen aan duurzame mobiliteit met concrete, haalbare acties.

• Het beantwoordt de EU-beleidsuitdaging van energiebesparing en klimaatneutraliteit in verkeers- en vervoerbeleid en geeft vorm aan de duurzaamheidsambities op het gebied van mobiliteit.

• Het certificaat toont het engagement voor duurzame mobiliteit aan nationale en Europese subsidiegevers.

QUEST-Academy
In november 2013 is de QUEST-Academy opgericht. Eén van de doelen daarvan is het opleiden van auditoren. Op dit moment zijn er auditoren opgeleid in 19 Europese landen die daar audits kunnen uitvoeren. Het programma heeft de ambitie om tot 2020 350 steden te adviseren en te helpen hun verkeersbeleid effectief te verduurzamen.
Meer informatie over ervaringen uit andere steden vindt u op www.quest-project.eu

Advertentie 

 
Auteur: Margriet Verhoog