Europese aanbestedingsplicht ov verwatert

Decennia lang was de Europese Commissie voorstander van een zo liberaal mogelijke markt voor openbaar vervoer. De laatste jaren lijkt de Commissie echter steeds meer op haar eerdere standpunt terug te komen. Sinds juli ligt er een derde voorstel tot wijziging van verordening 1191/69 op tafel dat de plicht tot aanbesteden van openbaar vervoer vergeleken met de eerdere voorstellen verder versoepelt.

De strekking van het nieuwste Europese compromisvoorstel is dat aanbesteden officieel nog steeds moet, maar er ontstaan steeds meer mogelijkheden om er onderuit te komen. Het jongste voorstel raakt vooral de belangen van de gemeentelijke vervoerbedrijven. Een gemeentelijke vervoersautoriteit mag, wat de Commissie betreft, het vervoer ook wel onderhands gunnen aan het eigen GVB mits dit bedrijf zich onthoudt van deelneming aan openbare aanbestedingsprocedures elders. Aanbesteding van treindiensten hoeft sowieso niet meer, maar er blijven eisen gelden ten aanzien van betaalde compensaties voor onrendabele diensten.
Volgens Europa-kenner en marktwerkingspecialist Didier van de Velde (NEA) worstelt de Commissie al sinds 2000 met de problematiek. ‘Dit is het derde voorstel om de aanbestedingsplicht te regelen. De commissie staat onder druk want er moet iets veranderen. De bestaande regelgeving voldoet niet meer, maar elk tot nu toe gedaan voorstel stuit op verzet. De meningen zijn dan ook zeer verdeeld. Nederland, Engeland en Scandinavië zijn nogal recht in de leer. Maar van Frankrijk, Duitsland en landen rond de Middellandse Zee hoeft aanbestedingsplicht niet zo nodig. De Commissie zelf was altijd voorstander van een algemene aanbestedingsplicht, maar is nu blijkbaar moegestreden.’
Van de Velde verwacht dan ook geen snelle doorbraak. ‘Het voorstel heeft nog een lange weg te gaan langs de Europese instellingen. Het duurt nog wel een jaar voordat er duidelijkheid is.’

GVB’s
Het huidige voorstel heeft volgens Wijnand Veeneman van de TU Delft geen directe consequenties voor de Wet Personenvervoer 2000. ‘Nederland gaat gewoon een stapje verder dan Europa en dat mag. Het spel zal wel anders worden gespeeld. Aanbesteden moest altijd van Europa. De GVB’s hebben nu een sterke troef in handen als ze niet willen.’
Veeneman hekelt vooral het gebrek aan helderheid van het nieuwste Europese voornemen. ‘Het Europese beleid gaf tot nu toe steeds een push in een bepaalde richting. Dit voorstel is nogal zwart-wit. Aanbesteden moet wel of mag niet. Er is geen pad naar meedoen uitgezet. Vooral GVB’s hebben behoefte aan gefaseerde stappen om te leren. HTM laat met de aankoop van Novio zien hoe een natuurlijk pad naar meer marktwerking, ook op de thuismarkt, er uit zou kunnen zien. Als de minister HTM blokkeert en straks ook nog het voorstel uit Europa volgt, dan is een dergelijk ontwikkelpad van GVB naar competitieve speler nauwelijks meer mogelijk.’
Directeur Martin van Lokven van Novio bevestigt de behoefte aan een leertraject. ‘Novio en HTM hebben ooit samen Stadsvervoer Nederland opgezet om stapsgewijs ervaring op te doen met marktwerking. Dat is essentieel, want als je eerste aanbesteding die van je eigen gebied is, maak je geen schijn van kans. We hebben tot nu toe negen keer meegedaan en één keer gewonnen. Telkens als wij in beeld kwamen, sneed de minister ons snel de pas af met een wetswijziging. SVN wil goed openbaar vervoer verrichten in de steden met nevenactiviteiten in de regio. Maar als de minister de GVB’s liever om zeep helpt, laat ze het dan gewoon zeggen. Dat schept in elk geval duidelijkheid.’
De minister heeft medio september in de Tweede Kamer nog gezegd dat gemeentelijke vervoersbedrijven en hun dochterondernemingen niet mogen meedingen naar concessies, zolang de markt van het moederbedrijf niet wordt geopend.