Einde aan gemeentelijke immuniteit?

Voor het eerst is een gemeente strafrechtelijk veroordeeld voor ‘dood door schuld’ als gevolg van gebrekkig wegbeheer. Betekent deze uitspraak het einde van de overheidsimmuniteit? En hoe verhoudt zich deze uitspraak met de te verwachten bezuinigingen op onderhoud? ‘Er zal nog veel over deze uitspraak worden gesproken’, voorspelt Yda Matthijssen, jurist ANWB Rechtshulp. Verkeerskunde peilde de eerste reacties.

André van der Krogt, teamleider beheer van de gemeente Zuidplas, wees de jurist van de gemeente Zuidplas twee maanden geleden al op deze rechtszaak en nam op 10 december ‘met belangstelling en enige verwondering’ kennis van de uitspraak.

De uitspraak
Een dodelijk ongeval op de Nieuweweg in Tienhoven op 31 maart 2009 is volgens de rechtbank te Utrecht te wijten aan de schuld van de gemeente Stichtse Vecht. De gemeente kreeg een boete opgelegd van 22.500 euro, waarvan 7500 voorwaardelijk. Niet eerder is een gemeente strafrechtelijk veroordeeld.   

Het ongeval

Bij het ongeluk verongelukten een motorrijdster en haar passagier toen ze over hobbels in de weg reden en tegen een tegemoetkomende bestelwagen botsten. De rechtbank rekent het de gemeente zwaar aan dat ze op de hoogte was van de hobbels en onvoldoende actie ondernam. De gemeente was eerder door buurtbewoners gewaarschuwd. Bovendien was de gemeente op de hoogte van een eenzijdig ongeluk van een motorrijder op 1 maart 2009. De gemeente heeft de weg wel geïnspecteerd, maar een meting van de hobbels verkeerd – niet volgens de CROW-methode – uitgevoerd: de rei werd niet horizontaal bovenop de oneffenheid geplaatst, maar met een van de uiteinden op het wegdek. Zo werd de ernst van oneffenheden verkeerd ingeschat en werd er geen actie ondernomen.

Exclusieve bestuurstaak

Juridisch ging het in deze zaak over de vraag of wegonderhoud of het nemen van tijdelijke maatregelen een ‘exclusieve bestuurstaak’ is. In dat geval kunnen een gemeente of gemeenteambtenaren niet vervolgd worden (volgens het zogenaamde PikmeerII-arrest). In deze zaak oordeelde de rechtbank dat ook ‘derden op dezelfde manier als de gemeente hadden kunnen besluiten om direct tijdelijke verkeersmaatregelen te nemen, zoals het plaatsen van een bord met 30 km/u, een afzetting of een duidelijke waarschuwing bij de hobbels’. Het nemen van tijdelijke maatregelen is volgens de rechtbank dus geen ‘exclusieve bestuurstaak’. Of ook wegonderhoud, het egaliseren van de weg, door anderen kan worden gedaan, daarover was de rechtbank niet zeker, dus dat punt werd niet meegewogen in de veroordeling. 

Wat betekent deze uitspraak voor andere wegbeheerders?
De rechtbank meldt expliciet in haar vonnis dat ‘met deze straf ook een generaal preventief effect’ wordt beoogd. Hoewel een gemeente altijd al civielrechtelijk kan worden aangesproken op gebrekkig wegbeheer. Fietsers, automobilisten of andere weggebruikers kunnen de wegbeheerder aansprakelijk stellen voor geleden schade, maar een strafrechtelijke veroordeling komt toch harder aan.

Goed nieuws voor de weggebruiker

Yda Matthijssen, jurist bij de ANWB, schat in dat de veroordeling goed nieuws is voor weggebruikers: ‘Voor de verkeersdeelnemer is het belangrijk dat hij veilig thuiskomt en onderweg geen letsel oploopt of zelfs overlijdt door slecht onderhouden wegdek, gevaarlijke verkeersdrempels of andere gevaarlijke wegsituaties. Met deze uitspraak worden de wegbeheerders op scherp gezet. Vervolgd en veroordeeld worden voor dood door schuld, heeft ongetwijfeld een andere impact op de wegbeheerder en de betrokken ambtenaren dan een schade die door de verzekeraar wordt afgewikkeld. De wegbeheerder zal ondanks alle bezuinigingen toch tijdig maatregelen moeten nemen om de veiligheid op de weg te waarborgen.’

VNG

De Vereniging Nederlandse Gemeenten is terughoudend. Woordvoerster Liane Termaat: ‘Wat de uitspraak voor effect gaat hebben op het wegbeheer van gemeenten, is moeilijk in te schatten. Er is hier een zaak geweest, die er ons inziens helemaal niet kon liggen. Wij staan op het standpunt dat wegbeheer een exclusieve bestuurstaak is, ook het nemen van verkeersmaatregelen. Het is niet zo dat jij of ik  kunnen besluiten om een 30 km/u-bord te plaatsen. Dat hoort echt tot de bevoegdheden van de overheid.’

Geen hoger beroep

De gemeente Stichtse Vecht gaat niet in hoger beroep tegen het vonnis. Termaat: ‘Wij verwachten dat in eventuele nieuwe zaken, deze lijn geen stand gaat houden.’

Toch wordt daar in kringen van juristen anders over gedacht. Simone de Valk, universitair docent aan de Rijksuniversiteit Groningen en gespecialiseerd in aansprakelijkheidsrecht noemt in het Reformatorisch Dagblad de immuniteit van gemeenten ‘niet meer van deze tijd’ en ’gekunsteld’. ‘Het is goed om terughoudend te zijn en de rechter niet over het overheidsbeleid te laten oordelen. Maar het is niet meer van deze tijd om er op voorhand van uit te gaan dat de overheid rechtvaardig handelt. Dit moet inhoudelijk getoetst kunnen worden door de rechter. Als er sprake is van strafrechtelijk verwijtbaar handelen mag een gemeente niet vrijuit gaan.’

Geraakt

De gemeente Stichtse Vecht heeft lering getrokken uit de zaak. In een schriftelijke reactie laat het college van B en W weten dat ‘de uitspraak ‘dood door schuld’ ons enorm heeft geraakt’. Woordvoerster Marie-José Hemels: ‘Het college van B en W heeft na het ongeval de interne procedures tegen het licht gehouden, deze geactualiseerd en verder geoptimaliseerd.’ Bij de start van de fusiegemeente Stichtse Vecht (het ongeluk vond plaats in de voormalige gemeente Maarssen) is de situatie van de wegen en het onderhoud goed in beeld gebracht. ‘Voor de gebieden in de gemeente waar geen recente visuele inspecties beschikbaar waren, zijn veiligheidsinspecties uitgevoerd. Waar nodig, zijn reparaties uitgevoerd. Ook is globaal getoetst of met de beschikbare financiële middelen het onderhoud, met als ondergrens ‘veiligheid’, uitgevoerd kon worden. Daarnaast is op operationeel niveau geborgd dat er jaarlijks gedetailleerde inspecties plaatsvinden. Ook wordt er ingezet op het adequaat uitvoeren van klachtenherstel en is de inzet van serviceteams en het draaien van piketdiensten geregeld. Bij onveilige situaties worden direct maatregelen genomen.’ Ook beleidsmatig heeft beheer de nodige aandacht gekregen. Er zijn beheersplannen per gebied opgesteld en er is gestart met integraal beheer openbare ruimte (IBOR).

CROW

Het CROW verwacht niet dat de uitspraak veel verandert voor het werk van het CROW. Woordvoerder Tim Oosten: ‘Het blijft belangrijk wegbeheer goed uit te voeren volgens de richtlijnen. Dat bevestigt deze zaak. Richtlijnen blijven richtlijnen, het worden niet ineens wetten. In gerechtelijke uitspraken gaat het er steeds weer om dat wegbeheerders best mogen afwijken van de richtlijnen, mits zij dat beargumenteerd doen. Maar dat is in dit geval niet gebeurd.’

De praktijk

Andre van der Krogt: ‘Nu al heeft gemeente Zuidplas meldingen van bewoners ontvangen over noodzakelijk wegonderhoud waarbij gerefereerd is naar zaak Stichtse Vecht. De uitspraak is wellicht een kans om voldoende budget te reserveren voor het onderhoud van het wegennet na de ingrijpende bezuinigingen de afgelopen drie jaar. Gemeente Zuidplas heeft namelijk de beeldkwaliteit van het groen en de wegen verlaagd van niveau B naar C volgens publicatie 288 van de CROW. Volgens de CROW overschrijdt niveau C al op sommige punten de ondergrens van de normen die staan vermeld in publicatie 146 en 147. Door deze constatering en de uitspraak van de rechter vraag ik mij af of de verlaging van de beeldkwaliteit maatschappelijk en juridisch verantwoord is.’

Reageren

Verkeerskunde blijft de gevolgen van deze uitspraak volgen. Ook uw reactie wordt op prijs gesteld. 

Wilt u op de hoogte blijven van verkeersrechtelijke uitspraken, meld u dan aan voor de nieuwsbrief van Verkeersrecht.

 
Auteur: Dit artikel is geschreven door Karin Broer en de redactie Verkeerskunde