Een goede MKBA rekent af met onnodige projecten

Een maatschappelijke kosten-batenanalyse probeert de effecten van een project of beleidsoptie op de welvaart van Nederland in te schatten. Niet alleen de financiële kosten en baten worden tegen het licht gehouden, ook de maatschappelijke gevolgen van een project – zoals geluidsoverlast of de effecten van een project op de natuur – worden meegenomen in een MKBA.

In het geval van Spanje: vorig jaar concludeerde de gezaghebbende Spaanse denktank Fedea dat de kosten van de AVE-snelheidslijn niet opwegen tegen het aantal passagiers dat er dagelijks gebruik van maakt. Een harde en tegelijkertijd rijkelijk late conclusie. Temeer omdat de Spaanse hogesnelheidslijn toen al meer dan dertig AVE-stations in gebruik had. Wie weet hoeveel kosten bespaard hadden kunnen worden als vooraf een deugdelijke MKBA was gemaakt.

Bijna verplicht karakter

De MKBA wint in Nederland steeds meer aan belang. Aanvankelijk werd het instrument gebruikt door de Rijksoverheid voor het vooraf evalueren van grote infrastructurele projecten. De manier waarop de analyse uitgevoerd moest worden, werd vastgelegd in de Leidraad OEI. Tegenwoordig zet de overheid het instrument ook veelvuldig in om projecten in andere sectoren (ICT, sociaal domein, energie, openbare ruimte, water, woningcorporaties) te beoordelen.

Ook decentrale overheden maken steeds meer gebruik van de MKBA. In enkele gemeenten zoals Amsterdam, Rotterdam en Eindhoven krijgt het instrument bijna een verplicht karakter. Een MKBA biedt bestuurders een leidraad voor objectieve besluitvorming. Bovendien, tegenwoordig steeds belangrijker, kunnen bestuurders hun besluit beter toelichten.

Voor- en nadelen van een MKBA

Specialisten zullen altijd vertellen dat een MKBA genuanceerd gebruikt moet worden. Het instrument is niet de heilige graal. Maar ook is de MKBA niet waardeloos.

Belangrijkste voordelen

• De MKBA biedt in orde grootte inzicht in de verschillende welvaartseffecten van een project en in orde grootte in de baten-kosten verhouding van een project. De MKBA maakt duidelijk wat het project ongeveer kost voor de belastingbetalers en wat het hen oplevert. Gevolg hiervan is dat projecten die zeer onvoordelig zijn voor de belastingbetaler minder snel doorgaan.
• De MKBA dwingt politici om subjectieve argumenten als ‘dit project is fantastisch voor de concurrentiepositie van Nederland, dat snapt iedereen’ te objectiveren.
• De MKBA helpt om te bepalen of de stelling van de politicus een verkooppraatje is of een terechte claim.
• De MKBA helpt om projecten te verbeteren: onrendabele onderdelen eruit, baten optimaliseren.
• De MKBA vergroot de transparantie en controleerbaarheid van de overheid.

Belangrijkste beperkingen

• Een MKBA-studie is altijd onvolledig. De MKBA neemt veel welvaartseffecten mee, een aantal welvaartseffecten is echter niet in te schatten.
• De uitkomsten van effectinschattingen in de MKBA zijn zeer onzeker. Een baten-kosten verhouding van 0.9 verschilt nauwelijks van een verhouding 1.1.
• Lastig te schatten effecten (bijvoorbeeld op natuur) hebben snel een zwakkere positie in het MKBA-rapport.

MKBA voor iedereen

Belangrijk om te weten is dat de kennis over MKBA nog iedere dag wordt vergroot. Geen MKBA is hetzelfde. Want hoe kom je tot een besluit om wel of geen MKBA uit te voeren? Hoe kun je een MKBA beter bruikbaar maken voor politiek en beleid? Hoe deel je ervaringen beter? Nog iedere dag rijzen vragen over het gebruik van het instrument.

Daarom organiseert Acquire Publishing op 12 oktober een speciale dag in Amsterdam: MKBA voor iedereen. Gastheer van de MKBA-dag zijn de gemeente Amsterdam en Vervoerregio Amsterdam. Initiatiefnemers zijn CROW, Decisio, Ecorys, TwynstraGudde en TU Delft. Noteer 12 oktober in uw agenda en reserveer nu alvast één van de beschikbare plaatsen. Meer informatie: www.mkbavooriedereen.nl 

 
Auteur: Robert-Erik Lanting