Deskundigen aan het woord in dossier Handhaving

Mirjam Prinsen, adviseur nalevingsexpertise, Centrum Criminaliteitspreventie Veiligheid, CCV

De handhaving voorbij: crowd enforcement 

Een handhaver (m/v) is bezig met gedragsbeïnvloeding; net als een leraar, ouder, sportinstructeur of een dominee. De handhaver wil dat mensen zich aan de wet en regels houden. Hij wil nalevingsgedrag stimuleren vanuit een maatschappelijk doel: een veilige, eerlijke, gezonde of duurzame samenleving. Belangrijk verschil ten opzichte van de leraar, ouder, sportinstructeur of de dominee, is dat de handhaver wettelijke taken en bevoegdheden heeft en dwangmiddelen kan inzetten. Dat lijkt misschien eenvoudig, maar handhaving dient zowel effectief, efficiënt en legitiem te zijn. De handhaver moet zichzelf dus voortdurend afvragen: leiden interventies in deze situatie wel tot het gewenste gedrag en leiden ze ook tot het maximale (duurzame) nalevingsgedrag? En ook – niet onbelangrijk – is deze interventie acceptabel? Bijvoorbeeld in het licht van wat het de verkeersveiligheid oplevert.

Handhaving is dus geen opzichzelfstaand fenomeen, maar ook geen vanzelfsprekend fenomeen. Een afweging waarbij al deze aspecten de revue passeren, kan dan ook leiden tot een volstrekt andere vorm van overheidsoptreden: voorlichting, dienstverlening, of het creëren van een (fysieke) infrastructuur. Zelfs kan de conclusie zijn: overheidsoptreden ongewenst, we leggen de verantwoordelijkheid bij de burger: crowd enforcement. Dit past niet alleen in het perspectief van een efficiënte overheid, maar vooral bij de geëmancipeerde burger.

Bart Pastoor, secretaris ROVL

#mvd01. en actualiseer handhaving   

Handhaving is één van de drie pijlers van Duurzaam Veilig. Handhaving was en is bitter nodig om excessen op de weg te beteugelen. Het SWOV-evaluatieonderzoek van het verkeershandhavingsproject Fryske Diken (2004) toonde nog eens aan dat handhaving verkeersslachtoffers bespaart. Tot zover het goede nieuws. De handhaving staat immers de laatste tijd stevig onder druk. Met name in de ‘sociale’ media moeten onze handhavers het sterk ontgelden. De beeldvorming over het spekken van de staatskas wordt door Twitter stevig gevoed. Toegegeven, ook door de politie zelf. ’s Avonds op 100 km/uur controleren op een vierstrooks-snelweg is niet uit te leggen als maatregel voor verkeersveiligheid.

Maar hoe past handhaving eigenlijk in de filosofie van ‘Maak van de nul een punt’(#mvd01.)? Deze visie, richting nul slachtoffers, stelt immers dat we de verantwoordelijkheid weer moeten gaan delen. Zijn we als weggebruiker onbedoeld niet in een leunstoel gedrukt, omdat de wegbeheerder en politie over onze veiligheid gaan? Is Nederland de betutteling en de alsmaar toenemende regeldruk moe? Ja dus. In dat licht is het goed om de handhaving te actualiseren, zeker in het licht van de technologische ontwikkelingen. Staandehouding, anonieme surveillance, maar ook beloning voor goed gedrag is mijns inziens het meest krachtig.

Karla Peijs, voorzitter Veilig Verkeer Nederland

Foto: Mechteld Jansen

De realiteit: een kleine groep overtreders  

Education en enforcement zijn dé twee E’s om tot gedragsverandering te komen. Graag voegen we daar de derde E van engineering aan toe, want een combinatie van die drie zal het meeste effect hebben. Goede educatie en voorlichting, een logische weginrichting en – op termijn –  slimme voertuigen moeten het gewenste verkeersgedrag stimuleren. VVN ondersteunt die ontwikkeling, onder meer met een onlangs gelanceerde app voor automobilisten. Met deze ‘Auto Reply App’ kunnen zakelijke en particuliere rijders op een moderne manier laten weten dat zij onder het rijden de aandacht bij het verkeer willen houden. De app stuurt bellers een sms dat de bestuurder tijdelijk niet bereikbaar is. Zo bevordert VVN de E van engineering en zoekt daarin nadrukkelijk samenwerking met bedrijven die in staat zijn om moderne technologieën te ontwikkelen én toe te passen; bijvoorbeeld door ze beschikbaar te stellen voor hun medewerkers op de weg.

Doe je dit goed genoeg, dan zou je in een ideale wereld geen handhaving nodig hebben. Het streven is natuurlijk gericht op die ideale wereld, maar de realiteit is jammer genoeg anders. Daar heb je te maken met een kleine groep (bewuste) overtreders. Voor die groep is educatie en engineering niet voldoende. Voor hen heb je juridische ondersteuning nodig, namelijk enforcement.

Ron Berkhout, docent Politieacademie Apeldoorn 

Belonen, onderdeel van de status autoriteit 

‘Het bewaren van vrede en rust, alsmede het duurzaam in stand houden en, waar nodig, herstellen van balans en orde.’ Zo breed beschreef Politie Nederland in 2008 haar taak op het gebied van handhaven. Ofschoon de praktijk van de laatste jaren bestempeld zou kunnen worden als repressief en ontmoedigend, realiseert de politie zich steeds vaker dat

handhaving ook proactief en stimulerend moet zijn. Mensen laten zich daarmee niet alleen verleiden tot normnaleving, maar ook de kans op behoud van gewenst gedrag neemt toe. Wat je aan de voorkant verdient, moet je aan de achterkant niet kwijtraken. De vraag die de politie zichzelf steeds weer stelt is of zij ook de belonende partij moet zijn. Zij acht zichzelf immers de partij van het straffen. In een publicatie van het KIM: ‘Gedrag in Beleid’, worden zes principes van beïnvloeding beschreven. Autoriteit is een van die principes. Eigenschappen als deskundigheid en macht spelen daarbij een rol, evenals het uitdelen van een straf en het toekennen van een beloning.

Daarmee gaat belonen verder dan het uitreiken van een presentje, maar vormt het onderdeel van de status: het zijn van een autoriteit. Een status die je niet bereikt door alleen te straffen en die bijdraagt aan het realiseren van balans en orde in de samenleving. Zoals het ooit was bedoeld.

Willebrord Freijsen, hoofd Landelijk Parket Team Verkeer

Boetes moeten terecht én uitlegbaar zijn 

Controlekans en pakkans zijn voor het Landelijk Parket Team Verkeer, LPTV, begrippen met eenzelfde lading. Voor het Openbaar Ministerie staat de ‘strafrechtelijke handhaving’ immers voorop. Daarin staan rechtsgelijkheid en uitlegbaarheid centraal. Er dient vooral op die locaties gehandhaafd te worden waar de noodzaak tot het terugdringen van verkeersonveiligheid het grootst is. Wie dáár de normen overtreedt, krijgt een boete. De overgrote meerderheid houdt zich overigens gewoon aan de regels. Zij worden bevestigd in hun gedrag én rechtvaardigheidsgevoel als degenen die zich niet aan de regels houden worden beboet. Daarom gaan controles en handhavingscommunicatie hand in hand. Door op kenteken te handhaven worden zoveel mogelijk bestuurders gecontroleerd. Het organiseren van voldoende handhavingsdruk beïnvloedt het weggedrag. In verschillende onderzoeken geven weggebruikers in meerderheid aan de limieten te onderschrijven en ook begrip te hebben voor (de wijze van) verkeershandhaving. Eenduidigheid in het beboeten met bijbehorende uitleg wordt begrepen en op waarde geschat.

Verkeershandhaving werkt informatiegestuurd. Op basis van gedegen analyses worden bijvoorbeeld trajectwegen of tijdstippen voor alcoholcontroles gekozen waar de meeste verkeersveiligheid gewonnen kan worden. De politie moet altijd kunnen uitleggen waarom op een bepaald tijdstip en locatie wordt gehandhaafd. Bij een staandehouding heeft dit effect op de bestuurder én op passerende niet-overtreders. Ook wordt via persberichten en sociale media gecommuniceerd over de handhavingsacties. Dit draagt bij aan het draagvlak voor de verkeershandhaving en vergroot de subjectieve pakkans. En dat levert de samenleving verkeersveiligheid op! 

Ad Hellemons, commissaris KLPD, TISPOL

Illusie dat landen hun eigen beleid kunnen voerenVerkeershandhaving heeft een duidelijk internationaal aspect. Op straat, waar meer en meer buitenlandse weggebruikers worden aangetroffen, maar vooral ook op het gebied van wetgeving en beleid. Daar speelt Europa een steeds grotere rol. Het is een illusie te denken, dat landen nog grotendeels hun eigen beleid kunnen voeren op dit gebied. De Europese verkeerspolitie heeft dit tijdig ingezien en ruim 10 jaar geleden TISPOL opgericht; een netwerk van diensten van verkeerspolitie uit alle EU-landen, Noorwegen en Zwitserland. Door intensieve internationale samenwerking is het niveau van de verkeershandhaving in Europa sterk verbeterd en heeft bij de Europese beleidsmakers een hoge prioriteit gekregen. Met name door de verbeterde handhaving kon het aantal verkeersdoden in Europa in 10 jaar tijd met ruim 25.000 per jaar worden verminderd. Een ongelooflijk resultaat.

Doordat Nederland veel ‘good practice’ heeft op het gebied van verkeershandhaving  en omdat Nederland erg actief is in TISPOL en in Brussel heeft de Nederlandse politie niet zoveel van de veranderingen in Europa gemerkt. De Nederlandse ‘good practice’ is in veel gevallen de Europese geworden en veel landen hebben zich daar intussen aan aangepast. Investeren in Europese samenwerking loont.

 
Auteur: Joske van Lith