De comfort VRI

De comfort VRI

Verkeerslicht telt af naar groen

Auteurs:

Bram van de Vrande, student NHTV

Zeger Schavemaker, IT&T tsc B.V.

Henk Kropman, gemeente ’s-Hertogenbosch

Het bieden van comfort voor de weggebruikers door middel van informatievoorziening is hot tegenwoordig. Naast bijvoorbeeld route-informatie op (City-) DRIPS wordt ook steeds meer informatie gegeven op de belangrijkste vertragingspunten van de route. De wachttijdvoorspellers voor het fietsverkeer bij een verkeersregelinstallatie is daar een perfect voorbeeld van. Weggebruikers lijken deze informatie te waarderen. Maar is er behoefte aan nog meer informatie en bij verkeerslichten en zien zij dit als meer comfort? IT&T ontwikkelde samen met de firma Hoeflake een verkeerslantaarn die voor het gemotoriseerd verkeer aftelt en een verkeerslantaarn die de groentijd voor de voetgangers weer geeft. De gemeente 's-Hertogenbosch heeft één kruising ingericht met deze Afteller en Afloper.

Op de kruising Harendonkweg – Bruistensingel staat sinds oktober 2008 de Comfort VRI. Dit is op het eerste oog een normale verkeersregelinstallatie met vier armen met minimaal drie opstelstroken, langzaam verkeer op elke arm en gemiddeld 65.000 voertuigen per dag, maar er zijn enkele informatievoorzieningen toegevoegd. Het extra geboden comfort bestaat uit de Afteller voor het autoverkeer, wachttijdvoorspellers voor het fiets- en voetgangersverkeer en de Afloper voor de voetgangers. De wachttijdvoorspeller is geen nieuw fenomeen, maar de Afteller en Afloper wel. Deze drie informatievoorzieningen zijn ontworpen als comfortmaatregel, maar hebben wellicht ook invloed om de veiligheid en doorstroming.

Het doel van de Afteller is niet nieuw. In verschillende Europese landen wordt voor het groen eerst twee seconden geel en rood gelijktijdig getoond. In Nederland is het momenteel technisch nog onmogelijk en wettelijk niet toegestaan om rood en geel in een lantaarn tegelijk te laten branden. Er is gezocht naar een alternatieve oplossing waarbij de Afteller volledig is geïntegreerd in de lantaarn. De middelste lens geeft niet alleen een geel licht, maar heeft ook de mogelijkheid een wit cijfer te tonen. Het tonen van het witte cijfer in de gele lens staat niet omschreven als verschijnvorm in de Regeling Verkeerslichten en is daarmee wettelijk niet toegestaan. De gemeente ’s Hertogenbosch heeft er toch voor gekozen een pilot periode te starten om de effecten van de comfort maatregelen te onderzoeken. De belangrijke afweging van de gemeente was hierbij dat de kleuren en de werking van het verkeerslicht niet wijzigen en dat daarmee de functie van het verkeerslicht en de interpretatie ook niet veranderen. Dit blijkt tevens uit jurisprudentie uit het verleden (Maastrichtse voetgangerslantaarn).

Bij de afteller worden in de lantaarn, indien mogelijk, de laatste drie secondes van het rood afgeteld. Het kan ook voorkomen dat het een richting eerder dan binnen drie seconde of zelfs meteen op groen kan, in die gevallen past de Afteller zich aan en telt deze minder lang of zelfs niet af. Dit is een voordeel ten opzichte van de eerder genoemde aanpak met gelijktijdig geel en rood voor groen in een aantal landen om ons heen.

Er is een onafhankelijk onderzoek uitgevoerd naar de verwachte voordelen van de informatievoorzieningen ten opzichte van een standaard verkeerslicht. De verwachting was dat een wachtende automobilist niet strak naar de verkeerslantaarn hoeft te kijken en dat het aantal ‘slapers’ met daardoor irritatie in de rest van de wachtrij zal afnemen. Er is onderzocht wat het effect is op het comfort en de doorstroming en of de veiligheid gewaarborgd blijft.

Comfort

Door middel van een enquête onder omwonenden is gepeild hoe de Comfort VRI wordt ervaren. De omwonenden zijn de beste onderzoeksgroep, omdat een groot deel van deze mensen regelmatig gebruik maakt van deze kruising. Per informatievoorziening waren de belangrijkste vragen wat men denkt dat het betekent, hoe men hierop reageert en hoe de gebruikers de voorzieningen ervaren.

De Afteller wordt goed begrepen. Deze vraag is gesteld als open vraag, waarbij dus meerdere antwoorden zijn mogelijk. Maar liefst 51% van de ondervraagden geeft aan dat de Afteller bedoeld is als verbetering van de doorstroming en daarnaast geeft 60% van de geënquêteerden aan dat het doel de afname van de reactietijd is of dat het aftelt naar groen. Bijna 6% heeft ingevuld dat het de ergernis laat afnemen en ziet de Afteller dus als comfortmaatregel.

Hoe men reageert op de Afteller komt goed overeen met het idee waar deze voor dient. Veel voorkomende antwoorden zijn: alerter, sneller weg vanaf groen, auto in de versnellin, auto laten uitrollen, opvallend echter zijn de 1,8% van de ondervraagden die hebben ingevuld dat weggereden wordt wanneer de Afteller drie seconden aan geeft en 0,9% die wegrijden bij twee. Ondanks dat dit lage percentages zijn blijft dit ongewenst gedrag.

Maar liefst 98% geeft aan de Afteller als prettig te ervaren en 97% wil dat de gemeente ’s Hertogenbosch de Afteller op meer kruispunten gaat installeren.

Doorstroming

Met behulp van MV-files en de Kwaliteitscentrale©, kan betrouwbaar gemeten worden wat het effect van de Afteller is op verschillende doorstromingsaspecten. Over een grote hoeveelheid data tijdens zowel de nulmeting als de Afteller actief periode is het optrekverlies berekend. Onder het optrekverlies wordt in het onderzoek de tijd tussen startgroen en het gepasseerd zijn over de stopstreep verstaan.

Figuur 1: Optrekverlies met Afteller en referentiemeting

Het afname in optrekverlies is voor het eerste voertuig gemiddeld genomen over de ochtendspits, avondspits en daluren maar liefst 0,6 seconde. Het zou kunnen zijn dat de winst van het eerste voertuig teniet gedaan wordt bij meerdere voertuigen in de wachtrij. Om dit te onderzoeken is het optrekverlies van de eerste acht voertuigen gemeten. In figuur 1 is te zien dat niet alleen het eerste voertuig 0,6s winst boekt, maar ook elk volgend voertuig in de wachtrij.

Figuur 2: Winst in optrekverlies gesplitst per dagdeel

Tabel 1: Winst in cyclustijd per dagdeel

De winst in optrekverlies per voertuig per dagdeel is in figuur 2 weergegeven. Als een afname van het optrekverlies leidt tot een snellere verkeersafhandeling, moet dit terug te vinden zijn in een afname in cyclustijd. Het optrekverlies geeft echter pas winst voor de cyclustijd wanneer de groentijd groter is dan de vastgroentijd. In tabel 1 staat de gemiddelde absolute winst in de cyclustijd per periode. Hierin valt op dat in de avondspits tweemaal zoveel winst wordt geboekt als de ochtendspits en daluren. Dit is dus een direct gevolg van de wachtrijlengte in de respectievelijke periodes. In de avondspits is de gemiddelde wachtrij langer, terwijl in de daluren maar ook in de ochtendspits zelden wachtrijen van meer dan vier voertuigen aanwezig zijn. Bij kortere wachtrijen wordt de winst van het optrekverlies teniet gedaan vanwege de toegepaste vastgroentijd en standaard (IVER) detectieconfiguratie. Voor één voertuig zal hierbij evenveel groentijd worden gegeven als voor drie wachtende voertuigen. Pas zodra de wachtrijen lang genoeg zijn dat deze op de lange lus terecht komen, kan de verkeersregelapplicatie de groentijden afstemmen op de wachtrijlengte. Een aangepaste detectieconfiguratie die optimaal om kan gaan met korte wachtrijen, zoals Groen Op Maat (zie Verkeerskunde september ’09) zou hier uitkomst bieden, want dan kan de winst in optrekverlies behouden blijven.

Veiligheid

Elke aanpassing of innovatie die op straat wordt gezet, moet getoetst worden op verkeersveiligheid. De Afteller is geplaatst op straat zonder dat vooraf precies duidelijk was wat het effect zou zijn op de veiligheid en dan met name op de roodlichtnegatie. Nu maar één kruising is onderzocht blijft het lastig conclusies te verbinden aan de informatievoorzieningen. De kruispuntvormgeving en weggebruikers zijn in iedere situatie uniek.

Met betrekking tot de roodlichtnegatie is specifiek gekeken naar vroegstarters, aangezien deze kunnen worden beïnvloed door de Afteller. Een vroegstarter is een automobilist die vertrekt vlak voordat een richting groen wordt. Bij conflicten met negatieve ontruimingstijden is een vroegstarter niet altijd een probleem, maar het is in alle gevallen onwenselijk gedrag. Het aantal vroegstarters bepalen via de Kwaliteitscentrale© is mogelijk, maar produceert alleen een getal. Bij iedere vroegstarter is handmatig bekeken of de Afteller daadwerkelijk getoond werd (de Afteller wordt overdag in 93% van de alle realisaties getoond, waarbij onduidelijk is vanaf welke waarde). Het blijkt dat zonder Afteller gemiddeld 0,13 en met Afteller gemiddeld 0,29 automobilisten per uur te vroeg starten. Dit aantal is een verdubbeling, maar het gaat hier om 47 vroegstarters op 11.000 realisaties per dag. Waarbij tevens vele andere verklaringen voor de vroegstartes te geven zijn. Uit de Kwaliteitscentrale© kwam naar voren dat enkele vroegstarters veroorzaakt werden door verkeer wat aan komt rijden en de Afteller ziet starten. Naar aanleiding van deze bevinding is een aanbeveling gedaan om de Afteller alleen te tonen indien er daadwerkelijk een voertuig staat te wachten. Statistisch gezien kan er geen conclusie worden verbonden aan de verandering van het aantal vroegstarters. Dit onderzoek zal herhaalt moeten worden op meerdere met de Afteller uitgeruste kruisingen.

Conclusies

De Afteller is zeer positief ontvangen door de geënquêteerden en men wil meer kruisingen met Afteller, wachttijdvoorspeller en de Afloper ingericht zien worden. De Afteller en Afloper (zie inzet) worden als extra comfort ervaren. De verkeersveiligheid is niet significant verbetert of verslechterd door de Afteller. Het aantal vroegstarters is dusdanig klein dat er geen harde conclusie aan te verbinden zijn. Bovendien zou het bieden van comfort kunnen zorgen voor veiliger verkeersgedrag. De doorstroming is meetbaar verbeterd. Wanneer de maatschappelijke kosten van voertuigverliesuren worden berekend, wordt duidelijk dat de investering snel terugverdiend kan worden. Deze kruising bespaart zoveel verliesuren tijdens de 2x 2 spitsuren per werkdag, dat het neerkomt op een maatschappelijke besparing van maar liefst ongeveer €5000 per jaar. Er kan nog meer winst worden behaald door de detectieconfiguratie te optimaliseren.

De Afloper

De Afloper is een lantaarn die tijdens de groenfase van het voetgangerslicht de resterende groentijd tot de groenknipperfase in cijfers af telt. Het cijfer is geïntegreerd in de bovenste lens van de lantaarn. Tot voor kort was het voor de overstekende voetgangers onduidelijk of ze genoeg tijd hebben om de oversteek te maken. De Afloper biedt hier een uitkomst omdat deze aan geeft hoeveel seconden groen men nog heeft om de oversteek af te ronden. Daarnaast kan een voetganger die tijdens de groenfase aan komt lopen inschatten of deze nog voldoende de tijd heeft om de oversteek comfortabel af te maken. Tijdens de roodfase wordt in de groen lens de wachttijd in aflopende ledjes en het woord WACHT in rood weergegeven.

Door middel van een enquête is onderzocht wat omwonenden van de Afloper vinden, wat volgens hen de betekenis is en hoe ze daarop reageren. Uit deze resultaten blijkt dat men massaal de Afloper anders interpreteert dan de oorspronkelijk de bedoeling is geweest. Maar 7,4% van de mensen heeft ingevuld dat het de tijd tot groenknipperen weergeeft. Deze vraag is gesteld als een open vraag, dus daar zijn veel verschillende ‘bijna-goed’ antwoorden op gegeven. De tijd tot voor het rood licht is vaak genoemd (22%) en de resterende oversteektijd (44%) nog vaker.

De groenknipperfase is daarmee onduidelijk geworden voor de weggebruiker. Vanuit de wegbeheerder is het wenselijk dat de groenknippertijd ook als oversteektijd wordt gezien. Uit de enquête blijkt dat deze echter soms wordt ervaren als opjagen. Regelmatig werd als extra aandachtspunt aangegeven dat de oversteektijd te kort zou zijn. Deze is echter niet te kort, maar vaak wordt gedacht dat men voor groenknipperen aan de overkant moet zijn. Daarnaast werd het lopen in de ontruimingsfase als oncomfortabel ervaren. Het advies uit het onderzoek is om de afloper af te laten tellen tot de roodfase. Dan geeft de Afloper weer wat de geënquêteerden verwachten dat het weergeeft. In theorie maakt de Afloper, indien deze inclusief de groenknipperfase af telt, de groenknipperfase overbodig. Het aankondigen van rood wordt namelijk door het cijfer gedaan. Het overslaan van deze fase is echter wettelijk niet toegestaan.

Ondanks het verschil van interpretatie tussen ontwerper en weggebruikers ervaart 96% van de ondervraagden de Afloper als prettig en zou de Afloper op meer kruispunten willen zien.

 
Auteur: Joske van Lith