Cuperusprijs 2014

Marc Holleman, wint de Cuperusprijs 2014 voor zijn afstudeerscriptie ‘Towards improved handling of uncertainty in Cost-Benefit Analysis: addressing the ‘communication’ and ‘price-quality’ dilemmas’,

Marc Holleman:
‘Een belangrijke beperking van maatschappelijke kosten-batenanalyses (MKBA’s) is dat schattingen van toekomstige welvaartseffecten veel onzekerheid kennen. In mijn afstudeeronderzoek ga ik op zoek naar manieren om de omgang met deze onzekerheid te verklaren en te verbeteren. Ik beargumenteer dat het waardevol is om de omgang met onzekerheid in MKBA’s te benaderen vanuit het perspectief van het ‘prijs-kwaliteitdilemma’ en vanuit het perspectief van het ‘communicatiedilemma’.

Het ‘prijs-kwaliteitdilemma’ verwijst naar de afweging tussen de kwaliteit van welvaartseffectschattingen en de kosten die gemaakt moeten worden. Instrumenten die nauwkeurigere schattingen opleveren, kunnen duur zijn in termen van tijd en geld. Hierdoor zijn MKBA-opstellers minder geneigd om nauwkeurigere schattingen na te streven; dit leidt immers tot een duurdere aanbieding. Het lijkt daarom belangrijk om modellen of methodes te ontwikkelen die MKBA-opstellers kunnen gebruiken om accuratere schattingen te kunnen maken zónder substantieel hogere kosten. In mijn onderzoek stel ik de toepassing van probabilistische verkeersmodellen voor als een veelbelovend voorbeeld van hoe het ‘prijs-kwaliteitdilemma’ opgelost kan worden.

Het ‘communicatiedilemma’ houdt in dat zowel een te beperkte als een te prominente presentatie van onzekerheid, problemen veroorzaken voor besluitvormers (de lezers van de MKBA). Ik beargumenteer dat de cognitieve psychologie verschillende bruikbare inzichten biedt om dit dilemma op te lossen. Simpel gezegd: de cognitieve psychologie toont dat verschillende typen MKBA-gebruikers de onzekerheid alleen begrijpen wanneer MKBA-opstellers éérst de onzekerheid rondom effectschattingen presenteren, en pas dan meer inzicht geven in wat plausibele uitkomsten kunnen zijn.’

Niet eerder in beeld gebracht
‘Ik verwacht overigens – ook op basis van cognitieve psychologie – dat dit tot problemen leidt voor individuen die informatie op een heuristische wijze verwerken.Om deze te verklaren en tot oplossingen hiervoor te komen, heb ik een conceptueel model ontwikkeld voor de relaties tussen diverse cognitieve (denk)stijlen en diverse (persoonlijke)neigingen bij het gebruik van de MKBA in het besluitvormingsproces. Deze relaties zijn niet eerder in beeld gebracht, voorgesteld of onderzocht. Gebaseerd op dit conceptuele model identificeer ik oplossingen voor problemen die ontstaan door een prominente(re) communicatie van onzekerheid.

De resultaten van mijn onderzoek leiden tot ‘eerste stappen’ voor de oplossing van beide dilemma’s, en daarmee tot meer inzicht in de vraag hoe er op betere manier met onzekerheid in MKBA’s omgegaan kan worden.’ Marc Holleman is afgestudeerd aan de TU Delft en werkzaam bij Decisio

Bart Leferink:
‘Congestie komt dagelijks voor op de Nederlandse snelwegen. Een van de belangrijkste oorzaken hiervan is het invoegproces. Techneuten hebben er tal van oplossingen voor, van lampjes in het wegdek tot bermdrips. Maar wat is nu precies het effect van deze technieken op de doorstroming van het verkeer?  Een brug slaan tussen verkeerskunde en de techniek, dat was voor mij een belangrijke drijfveer voor  mijn afstudeeronderzoek. Ik heb daarom het effect op de capaciteit onderzocht van een mogelijke toepassing van een dynamische wegmarkering, in de vorm van een ‘doorgetrokken streep links’ ter hoogte van een invoeger van de A35. Hier is al een dergelijke markering te zien, die in het onderzoek stroomopwaarts verder wordt doorgetrokken zodat voertuigen nog eerder ruimte maken voor invoegend verkeer (zie afbeelding hieronder).

Na een rondje door het land langs overheden, adviesbureaus, uitvoerders en alumni in de verkeerskunde ben ik tot een volgende aanpak gekomen. Literatuur vertelde mij welke verkeerskundige kenmerken relevant zijn in het onderzoek. Vervolgens mocht ik vanaf de vijfde etage van een plaatselijke Ferrari-dealer video-opnames maken vanaf de invoeger bij Hengelo-Zuid, een plek met lichte fileproblematiek in de avondspits. De situatie rond deze invoeger is aan de hand van de waargenomen data zo nauwkeurig mogelijk nagebootst in het simulatiemodel Fosim. In dit programma heb ik de ‘doorgetrokken streep links’ gemodelleerd waardoor het effect ervan bepaald kon worden. Uiteindelijk is het effect geëvalueerd voor verschillende lengtes van de markering, en verschillende verkeersstromen op de toerit.

De conclusie van dit onderzoek is dat een ‘doorgetrokken streep links’ de capaciteit in Hengelo-Zuid enigszins, maar wel significant, kan verbeteren. Bij een hoge verkeersvraag op de toerit werkt de maatregel echter minder goed. De kans bestaat dan dat er te veel verkeer op de linker rijstrook rijdt en er stroomopwaarts congestie ontstaat.

Waar de lijn eigenlijk toe bijdraagt is een optimale rijstrookverdeling bij een invoeger. Het onderzoek laat zien dat deze optimale rijstrookverdeling sterk afhangt van de aanwezige verkeersstromen. In het onderzoek zijn veiligheid en human factors in mindere mate onderzocht.

Of de maatregel potentie biedt voor dynamische wegmarkering valt te bezien, maar ik heb met veel plezier mogen samenwerken met de ‘techneuten’. Hopelijk wordt ook deze lijn doorgetrokken!

Bart Leferink is afgestudeerd aan de Universiteit Twente en werkzaam bij Rijkswaterstaat Oost-Nederland