Column: Handhaving, eigenlijk niets nieuws onder de zon

Adriaan Heino, senior adviseur, verkeerspsycholoog bij Centraal Beheer Achmea, Risicoanalyse en Preventieadvies

'Merkwaardig dat we verlangen dat de politie de regels handhaaft en zelf regels overtreden'

Toen ik gevraagd werd een gastcolumn te schrijven voor Verkeerskunde over handhaving, moest ik direct denken aan het recente krantenbericht dat de politie in de eerste 9 maanden van 2011 een miljoen minder boetes heeft uitgedeeld dan in dezelfde periode vorig jaar.

Als burger zijn boetes mijn meest directe ervaring met de handhavingstaak van de politie. Hoewel het de laatste tijd vrij aardig gaat, ken ik de frustraties beter dan me lief is, als er weer een brief van het CJIB op de mat ligt met een acceptgiro voor een paar kilometer te hard rijden. Het bericht dat de politie een miljoen minder boetes uit heeft gedeeld, klinkt dan ook als muziek in mijn oren. Een goede ontwikkeling!

Of toch niet? Om hier iets zinnigs over te kunnen zeggen is het van belang om te weten waarom er minder boetes zijn uitgedeeld. Zijn we ons collectief beter gaan gedragen? Heeft het jarenlange handhavingsbeleid geresulteerd in daadwerkelijk minder overtredingen? Dit is een aantrekkelijk idee, maar een andere verklaring is wellicht aannemelijker: de afschaffing van de zogenaamde bonnenquota. Hoewel de politie dit niet heeft onderzocht, gaf politiewoordvoerder Ron Looije in de Volkskrant van 27 oktober wel aan dat de politie meer capaciteit en energie steekt in het opsporen van daders, met als gevolg dat er minder aandacht is voor het uitschrijven van boetes. Een verschuiving van handhavingsfocus dus.

De afschaffing van de bonnenquota bij de politie komt dus tegemoet aan de wens van de weggebruiker én de politie. Het uitschrijven van bonnen om een quotum te halen werd door de meeste agenten als onaangenaam ervaren. In de afgelopen jaren heb ik verschillende discussies bijgewoond over handhaving. Steevast kwam daarin de vraag naar voren waarom regels gehandhaafd worden: ‘om de norm’ of ‘voor de veiligheid’. En steevast was men unaniem over het doel van handhaven: de veiligheid. Het handhaven van veiligheid is voor agenten een wezenlijke drijfveer. Deze interpretatie van handhaving past ook perfect bij de eigenlijke betekenis van het woord, namelijk vastpakken, beschermen (Van Dale, groot woordenboek der Nederlandse Taal). Door de afschaffing van de bonnenquota kan de politie anders invulling geven aan haar taak van handhaven, waarbij meer capaciteit wordt gestoken in de opsporing en minder in verkeersboetes.

Maar wat betekent dit voor de verkeersveiligheid? Hoewel het aantal dodelijke verkeersslachtoffers de laatste jaren daalt, vertoont het aantal zwaar gewonden al jaren een stijgende lijn. Ook een nadere bestudering van de uitgeschreven boetes naar type overtreding baart zorgen: er zijn vooral minder bekeuringen uitgeschreven voor kapotte fietslichten, door rood rijden en bellen in de auto. In het licht van de recente campagne ‘een beetje chauffeur laat zich niet afleiden’, vind ik vooral de afgenomen aandacht voor het bellen in de auto opmerkelijk. Deze campagne ging over de risico’s van het gebruik van communicatieapparatuur zoals mobiele telefoons tijdens het rijden. Erg relevant, want uit Amerikaans onderzoek blijkt dat bij bijna 80 procent van de ongevallen, afleiding een rol speelt (Neale, V.L. et al., Overview of the 100-Car Naturalistic study and findings. Proceedings of the International Conference on Enhanced Safety of Vehicles, June, 2005). Uit onderzoek naar ‘kijkgedrag tijdens het rijden’ van Centraal Beheer Achmea samen met de Verkeersveiligheid Groep Nederland en TNO blijkt dat tijdens bellen de omgeving die wordt gescand afneemt en de tijd dat de bestuurder de ogen dicht heeft toeneemt.

Als we aannemen dat iedere burger veilig verkeer wil, lijkt de verminderde politie-aandacht voor verkeersovertredingen bij nader inzien minder goed nieuws dan het op het eerste gezicht leek. Minder bescherming door de politie van de verkeerdeelnemer zou wel eens negatief uit kunnen pakken op de verkeersveiligheid. Tenzij wij de politie een handje helpen. Handhaven in de vorm van boetes uitdelen voor verkeersovertredingen is een taak van de politie. Maar ook wij als burgers hebben een handhavingstaak, en wel in de zin van jezelf handhaven, jezelf beschermen. Dé manier om dat te doen is je veilig te gedragen. Niet een mogelijke bekeuring voor hand-held bellen zou de motivatie moeten zijn om dat niet te doen, maar de verhoogde kans op een ongeval. Eigenlijk is het merkwaardig dat we aan de ene kant voor onze veiligheid verlangen dat de politie de regels handhaaft en aan de andere kant zelf die regels overtreden. In ons hart vinden we wellicht dat de politie er vooral is om de medeweggebruikers in de gaten te houden. De anderen. De onverantwoordelijke snelheidsduivels en de bumperklevers. Alleen… ook u bent een medeweggebruiker.

Overigens wil ik u niet aanraden uw medeweggebruikers te ‘handhaven’ door ze te wijzen op hun riskante gedrag. Vaak wordt deze hulp niet gewaardeerd en kan het zelfs aanleiding zijn voor verkeersagressie. Nee, u kunt alleen uzelf handhaven. Verrassend? Nou nee. Al sinds 1815 is de wapenspreuk van Nederland ‘je maintiendrai’, ik zal handhaven.

 
Auteur: Joske van Lith