Belonen in het verkeer, onschatbare neveneffecten (VK 5/2014)

Hans van Mook, Antea Group

Astrid Hahnraths, provincie Limburg

Martijn Geervliet, gemeente Breda

Timothy Veenboer, gemeente West Amsterdam

Het onbewust beïnvloeden van gedrag in het verkeer is ‘trending’. Bovendien zijn er talloze voorbeelden van gedragsbeïnvloeding die tot de verbeelding spreken. De pianotrap in de metro van Stockholm is daar een van. Leuke voorbeelden zijn echter nog geen projecten. Want wat levert zo’n gedragsinitiatief nu op? Nieuwe lessen uit een effectmeting van drie beloningsprojecten.

Drie partijen hebben de stap genomen om van ‘leuke initiatieven’ een project te maken. Doel van deze projecten is om gedragsverandering te bewerkstellingen door belonen. Belangrijk onderdeel van deze projecten is om daadwerkelijk te meten wat het effect is. Is er een verandering te zien in het gedrag van mensen? Waarom gaat dit goed? Of waarom gaat dit juist niet goed? De geleerde lessen kunnen vervolgens worden toegepast in toekomstige beloningsinitiatieven.

De drie beloningsprojecten
De gemeente Breda heeft Positive Drive ontwikkeld; een app waarmee je prijzen kan winnen door met de fiets te gaan in plaats van met de auto of door bepaalde routes te kiezen. Lees meer over Postive Drive:

De gemeente Amsterdam (Stadsdeel West) heeft een beloningssysteem ontwikkeld waarbij automobilisten beloond worden als ze zich aan de maximumsnelheid houden van 30 km/uur. De beloning bestaat uit een smiley op het display en uit een geldbedrag voor de buurt. Lees meer over het beloningssysteem

Het Regionaal Orgaan Verkeersveiligheid Limburg heeft een campagne gevoerd waarbij in verschillende wijken individuele beloningen (vlaaien) of een collectieve wijkbeloning zijn uitgedeeld bij goed verkeersgedrag. Lees meer over de campagne

Werkt belonen in verkeer?
De drie beloningsprojecten hebben tot veel resultaten en inzichten geleid. Niet allemaal direct verkeerskundig van aard, maar evengoed interessant en bruikbaar. Hebben de projecten geleid tot een meetbaar en significant veranderd verkeersgedrag? Het antwoord hierop is kortgezegd: nee. Toch zijn er belangrijke lessen geleerd.

Belangrijke lessen
In alle projecten is naar voren gekomen dat belonen enthousiasmeert en mobiliseert. Mensen zijn blij verrast als ze beloond worden. Bewoners en wijkraden hebben met veel energie meegewerkt waardoor verkeersveiligheid en rijgedrag in de wijk weer een ‘hot topic’ is. Het is hierbij wel belangrijk dat de aantrekkelijkheid van en de kans op het krijgen van een beloning aanzet tot het vertonen van het juiste gedrag. Ook de betrokkenheid van ondernemers en het versterken van de banden tussen de wijken, ondernemers en gemeente heeft tot veel positieve reacties geleid.

Anderzijds moet wel goed gekeken worden naar de inzet van de communicatiemiddelen voor een beloningscampagne. Welke (social) media worden ingeschakeld en bereik je hiermee de juiste doelgroep? Ter illustratie, het heeft over het algemeen weinig zin om een social-mediacampagne te voeren in een wijk met veelal oudere bewoners. Een gerichte flyer-actie op het lokale winkelcentrum heeft hier waarschijnlijk meer nut.

Vanuit organisatorisch oogpunt valt op dat beloningsprojecten niet goedkoop zijn, met name omdat de directe baten (veranderd verkeersgedrag) niet duidelijk aantoonbaar zijn. Belonen is geen eenvoudige oplossing: vernieuwing in beloning, inzet en beleid heeft blijvende aandacht nodig. Bij het uitvoeren van een beloningsinitiatief is er geen containervracht aan voorbeelden waarop teruggevallen kan worden. Neem dus de tijd om een beloningsproject goed voor te bereiden.

En, als laatste tip: begin klein met een kritische massa deelnemers. Als de zichtbaarheid van dit project groter wordt (olievlek), neemt het gebruik toe. Verdeel dus niet de beschikbare middelen over zoveel mogelijk initiatieven, maar kies er één uit.

Samenvattend
Het effect van belonen is tijdsonderhevig. Het heeft blijvende aandacht nodig. Om deze reden moet het niet gezien worden als een op zichzelf staande maatregel. Het is een goede aanvulling op de drie E’s (Engineering, Enforcement en Education) om te komen tot verkeersveilige situaties.

Meten is weten: een simpel, maar belangrijk aspect om goed over na te denken bij het uitvoeren van een beloningsproject. Dus, welke indicator wordt gemeten? Dit kan zijn de gereden snelheid, de gekozen vervoerswijze of het tijdstip van reizen. En wanneer en hoe wordt dit gemeten? Zo valt een snelheidsmeting in de winter bijvoorbeeld over het algemene lager uit dan in de zomer. Een goede effectmeting bestaat uit een vergelijkbare 0-meting en een nameting. Dit maakt het directe effect van het belonen inzichtelijk.

Een van de belangrijkste constateringen, tot slot, was dat er veel positieve effecten waren buiten het directe doel. De aandacht voor verkeersveiligheid in verschillende media hebben wellicht niet geleid tot een directe gedragsverandering in het project zelf, maar uit de reacties en ervaringen van deelnemers en partners blijkt dat de beloningsinitiatieven hebben gezorgd voor een hernieuwde interesse voor verkeersveiligheid. Ook zorgt de samenwerking tussen burgers, ondernemers en overheid in beloningsprojecten ervoor dat deze partijen elkaar ook beter weten te vinden als het om andere onderwerpen gaat. Dit is natuurlijk ook een belangrijke en niet te onderschatten gedragsverandering!

Zelf een goede probleemanalyse maken?
Vanaf januari start CROW een nieuwe cursus ‘Mobiliteit en gedrag’. Marleen Hovens, CROW: ‘Uit marktonderzoek blijkt dat veel klanten van CROW behoefte hebben aan meer achtergrondkennis en handvatten voor gedragsbeïnvloeding. Deze cursus leidt niet op tot gedragsexpert, maar geeft wel voldoende bagage om zelf een goede probleemanalyse te maken en om een goede keuze te maken uit de mogelijkheden om een situatie aan te pakken. Deze schriftelijke cursus maakt onder meer gebruik van een boek over Mobiliteit en Gedrag dat eind dit jaar verschijnt en wordt aangevuld met vier bijeenkomsten.’