Afleiding in het verkeer is meer dan alleen handheld bellen in de auto (Kortom VK 5/2012)
Kortombericht Verkeerskunde 5/2012: Sms-en is het meest gevaarlijk
Agnieszka Stelling en Marjan Hagenzieker, Stichting Wetenschappelijk Onderzoek Verkeersveiligheid SWOV
Afleiding wordt steeds vaker erkend als een belangrijke risicoverhogende factor in het verkeer. Vaak denken we bij afleiding vooral aan handheld bellen in de auto, maar in werkelijkheid is het probleem veel breder. Niet alleen automobilisten, ook andere groepen verkeersdeelnemers kunnen worden afgeleid en door veel meer zaken dan alleen de mobiele telefoon.
De meeste onderzoeken schatten dat afleiding een rol speelt bij zo’n 5-25 procent van alle auto-ongevallen. Gezien de steeds verdergaande verspreiding van elektronische apparatuur in het verkeer, zowel draagbare media-apparatuur als systemen voor geavanceerde bestuurdersondersteuning, dreigt het aantal afleidingsgerelateerde ongevallen te stijgen.
Afleiding is geen nieuw verkeersveiligheidsprobleem: een afleidende omgeving, passagiers, of eigen gedachten zijn er al altijd geweest. De interesse in het probleem van afleiding onder wetenschappers en beleidsmakers groeide echter pas echt met de zorgen over mobiel telefoongebruik in de auto. Nog steeds wordt de mobiele telefoon gezien als de bron van afleiding in het verkeer. Onderzoek laat echter zien dat er veel meer bronnen zijn, bijvoorbeeld eten en drinken, luisteren naar muziek en kijken naar reclameborden.
Daarnaast kunnen apparaten die bedoeld zijn om bestuurders te ondersteunen bij de verkeerstaak verkeersdeelnemers juist afleiden, bijvoorbeeld het bedienen van een navigatiesysteem tijdens het rijden. Het probleem van afleiding beperkt zich zeker niet tot automobilisten. Ook andere verkeersdeelnemers, zoals fietsers en voetgangers kunnen negatieve consequenties van afleiding ondervinden. Inmiddels zijn veel studies naar aspecten van afleiding in het verkeer gedaan. De SWOV heeft in het rapport Afleiding in het verkeer op een rijtje gezet wat er uit onderzoek bekend is over de verkeersveiligheidsconsequenties van diverse bronnen van afleiding onder automobilisten, fietsers en voetgangers [6]. In dit artikel beschrijven ze een selectie van de belangrijkste bevindingen.
Afleiding door mobiel bellen
Een Nederlandse vragenlijststudie van een paar jaar geleden liet zien dat 48 procent van automobilisten minimaal eens per week belde tijdens het rijden [2]. 35 procent belde handsfree en 30 procent belde handheld. Meer recente Nederlandse cijfers over mobiel bellen en het gebruik van andere functies van mobiele telefoon, bijvoorbeeld om berichten te versturen of te lezen ontbreken. Buitenlandse vragenlijststudies laten zien dat ongeveer 13-35 procent van automobilisten sms’t tijdens het rijden. Over hoe vaak kwetsbare verkeersdeelnemers mobiel de telefoon gebruiken is zeer weinig bekend. Een Nederlandse internetenquête laat zien dat 55 procent van de fietsers wel eens mobiel belt, 35 procent verstuurt wel eens een bericht en 49 procent leest wel eens een bericht tijdens het fietsen [1].
Mobiel telefoongebruik heeft allerlei gevolgen voor de uitvoering van de verkeerstaak. Zo neemt de snelheid af en neemt de volgafstand toe tijdens het bellen en sms’en. Verder gaan reactietijden omhoog, koers houden wordt lastiger en veranderingen in een verkeerssituatie worden minder goed opgemerkt. Wanneer verkeersdeelnemers de mobiele telefoon gebruiken, zien ze allerlei relevante zaken over het hoofd. Vaak komt het doordat ze minder lang op de weg kijken, zoals tijdens het sms’en, dan tijdens het rijden zonder afleidingen. Maar ook wanneer verkeersdeelnemers de ogen wel op de weg richten, bijvoorbeeld tijdens een gesprek door de telefoon, kunnen ze allerlei zaken missen doordat ze met de gedachten ergens anders zijn.
Handsfree en handheld bellen Hoewel handsfree bellen door de wet is toegestaan, laten veel studies zien dat handsfree bellen tijdens het rijden géén significant voordeel heeft boven handheld bellen. Beide laten dezelfde negatieve effecten op de rijtaak zien. Als het gaat om fietsers, is het te verwachten dat handheld bellen meer impact zal hebben op het fietsgedrag dan handsfree bellen. Voor fietsers is namelijk het behouden van de balans met maar één hand beschikbaar, lastiger dan wanneer met beide handen wordt gefietst. Uit onderzoek blijkt dat ook sommige aspecten van de fietstaak in grotere mate worden beïnvloed door handheld bellen dan door handsfree bellen. Zo reageren fietsers die handheld bellen trager op een stopsignaal dan fietsers die handsfree bellen. Er is geen verschil tussen handsfree en handheld bellen als het gaat om snelheid en visuele en auditieve waarneming. |
Hoewel mobiel bellen (handheld en handsfree) vaak tot een verslechtering van de prestaties in het verkeer leidt, is het niet makkelijk om aan te tonen wat dat precies betekent voor het ongevalsrisico. Ongevalsstudies demonstreren een verhoging van het risico. Uit twee inmiddels klassieke studies blijkt het risico van mobiel bellen ongeveer een factor 4 hoger te zijn dan wanneer men niet belt [4,5]. Andere ongevalsstudies laten zien dat gebruikers van een mobiele telefoon een factor 1,1 tot 5,6 hogere kans op een auto-ongeval hadden dan de niet-gebruikers.
Opvallend genoeg laten meer recente naturalistic driving (ND)-studies geen risicoverhoging zien van mobiel bellen [3]. De gebruikte onderzoeksmethode is echter betrekkelijk nieuw en op dit moment is de betekenis van deze verschillende uitkomsten nog onvoldoende duidelijk. Het is daarom te vroeg om te concluderen dat het wel meevalt met het risico van mobiel bellen in de auto. Ook als het risico lager blijkt dan aanvankelijk gedacht, zijn de verkeersveiligheidsconsequenties aanzienlijk wanneer er vaak en/of lang mobiel gebeld wordt tijdens het rijden.
Sms-en en smartphone-gebruik zeer gevaarlijk Uit recente ND-studies onder vrachtautochauffeurs blijkt, dat het sms-en het risico op een ongeval enorm verhoogt (met een factor van ruim 23 of zelfs groter dan 160). Het ongevalsrisico van het sms-en onder bestuurders van personenauto’s is niet bekend, maar is naar verwachting ook hoog. Bij het sms’en zijn zowel ogen als gedachten van de bestuurder voor langere tijd niet waar ze horen te zijn, namelijk bij de rijtaak. Dit geldt ook voor een aantal functies waar ‘smartphones’ over beschikken, zoals e-mailen, internetten of gebruikmaken van sociale media. Recentelijk is er meer aandacht gekomen voor de effecten hiervan op de verkeersveiligheid. Een Engelse rijsimulatorstudie liet bijvoorbeeld zien dat het bewerken van een Facebook-website allerlei gevolgen had voor de uitvoering van de rijtaak. Reactietijden gingen bijvoorbeeld met 30 procent omhoog en automobilisten keken langer naar beneden (richting de smartphone en dus niet op de weg) dan wanneer ze geen smartphone gebruikten. Er zijn nog geen risicocijfers bekend, maar gezien de gelijkenis van een aantal smartphone-functies met het sms’en op een gewone mobiele telefoon, is te verwachten dat het ongevalsrisico gerelateerd aan deze functies ook heel hoog zal zijn. |
Afleiding door passagiers en medeweggebruikers
Praten met een passagier is een heel populaire bezigheid tijdens het autorijden. ND-studies laten zien dat automobilisten ongeveer een kwart tot 30 procent van hun rijtijd aan afleidende activiteiten besteden, waarvan de helft voor rekening van een gesprek met een passagier komt. In een vragenlijststudie zei ongeveer 40 procent van alle ondervraagde automobilisten dat zij gesprekken had gevoerd met passagiers tijdens de meest recente rit. Een gesprek met een passagier heeft wel effecten op het rijgedrag. Automobilisten blijken bijvoorbeeld trager te reageren. Hoewel het vermogen om snel te reageren over het algemeen tamelijk essentieel is voor veiligheid, laat recent ND-onderzoek toch geen risicoverhoging zien van het voeren van een gesprek met een passagier.
Opvallend genoeg lijkt er eerder sprake van een positief effect. Wellicht ondersteunen passagiers de bestuurder door actief bezig te zijn met het scannen van de omgeving voor gevaren die de bestuurder had kunnen missen en wijzen ze daarop. Overigens geldt dit niet voor jonge, beginnende automobilisten. De aanwezigheid van een (mannelijke) leeftijdsgenoot in de auto vergroot juist de kans op een ongeval van deze automobilisten (SWOV-Factsheet Jonge automobilisten en hun jonge passagiers)
Gesprek met een passagier en een gesprek via mobiele telefoon Als argument tegen een verbod op mobiel bellen wordt vaak aangevoerd dat het wel toegestaan is met een passagier te praten. Er zijn echter verschillen tussen de twee soorten gesprekken. Een gesprek met een passagier is zelfregulerend door het directe contact. De passagier is zich bewust van de rijsituatie, waardoor de complexiteit en het tempo van het gesprek vaak wordt aangepast. Dit in tegenstelling tot een gesprekspartner via de telefoon. Een ander verschil lijkt de geluidskwaliteit: die kan gebrekkig zijn in het geval van mobiele telefoons. Daardoor wordt meer aandacht en inspanning vereist om de boodschap te kunnen verstaan wat ten koste kan gaan van de rijprestaties. Deze verschillen tussen een telefonisch gesprek en van een gesprek met een passagier worden niet altijd teruggevonden in de studies die gedragseffecten van de twee soorten gesprekken met elkaar vergelijken. Hoewel sommige van deze studies vinden dat het praten via mobiele telefoon tot slechtere prestaties leidt dan het praten met een passagier, suggereren andere studies dat beide soorten gesprekken dezelfde gevolgen hebben voor de rijtaak. Als het gaat om kwetsbare verkeersdeelnemers, blijkt uit de enige ons bekende studie dat een fietser die met een andere fietser een gesprek aan het voeren is, niet vaker verkeersregels overtreedt dan een niet-bellende fietser. |
Afleiding door muziek
Het overgrote deel (ruim 90 procent) van de automobilisten, luistert geregeld naar muziek (of radio) en tussen 48 en 95 procent bedient wel eens een muziekapparaat tijdens het rijden. Ook fietsers en voetgangers luisteren naar muziek: 39 procent van fietsers luistert wel eens naar muziek en 15 procent doet dat bijna elke rit {1]. Zowel het bedienen van een muziekapparaat (bijvoorbeeld een iPod) als het luisteren naar muziek heeft invloed op de uitvoering van de rijtaak. Tamelijk complexe taken, zoals het opzoeken van een bepaald liedje, leiden bijvoorbeeld tot meer slingeren, trager reageren en het langere tijd niet naar de weg kijken. In welke mate dit invloed heeft op het ongevalsrisico is niet bekend.
Effecten van het luisteren naar muziek op het verkeersgedrag blijken afhankelijk te zijn van het type muziek. Vooral harde muziek, hoog tempo muziek, en emotionele muziek heeft gevolgen. Emotionele, voornamelijk vrolijke muziek leidt bijvoorbeeld tot lagere rijsnelheid en meer slingeren. Automobilisten die naar harde muziek luisteren, reageren trager en begaan meer overtredingen dan wanneer ze zonder muziek aan het rijden zijn. Ook muziek met een hoog tempo leidt tot meer overtredingen en tot harder rijden. Harde muziek of muziek met hoog tempo heeft ook negatieve effecten voor fietsers: ze missen vaker geluidsprikkels uit de omgeving en ervaren het fietsen als risicovoller inspannender. Muziek bleek ook het gedrag van mannelijke voetgangers te beïnvloeden.
In een observatiestudie keken mannen met een muziekapparaat vaker rond voordat ze gingen oversteken dan mannen zonder zo’n muziekapparaat [7]. Bij vrouwen werd dit effect niet gevonden. Wellicht compenseren mannen meer voor het niet goed kunnen horen van het verkeer, aldus de auteurs. Het kan ook zijn dat vrouwen niet hoeven te compenseren omdat ze hun muziekapparaat minder hard aanzetten. In hoeverre het luisteren naar muziek het ongevalsrisico van automobilisten, fietsers en voetgangers beïnvloedt, is niet bekend. Bij fietsers blijkt wel dat zij het ongevalsrisico zelf hoger inschatten bij het gebruik van draagbare apparatuur tijdens het fietsen [1].
Afleiding door reclame
Reclameborden langs de weg zijn bedoeld om de aandacht van bestuurders te trekken, waardoor zij mogelijk minder aandacht hebben voor de actuele verkeerssituatie. Verschillende studies hebben inderdaad aangetoond dat reclameborden de visuele aandacht van automobilisten trekken, reactietijden vergroten en tot meer fouten leiden. Ook wordt er een afname in rijsnelheid gevonden en meer geslingerd. Vooral bewegende beelden en borden geplaatst in het centrale gezichtsveld leiden de bestuurder af. Ook emotioneel (en vooral negatief) geladen reclameborden hebben een afleidend effect.
Hoewel reclameborden tamelijk sterke effecten op de uitvoering van de rijtaak blijken te hebben, is het niet helemaal duidelijk wat dit betekent voor het het risico. Er zijn alleen indirecte aanwijzingen voor een (correlationeel) verband tussen de aanwezigheid van reclameborden en ongevallen.
Conclusies
Afleiding blijkt aan een aanzienlijk aantal ongevallen bij te dragen en vormt daardoor een veiligheidsprobleem. Door de steeds verdergaande verspreiding van elektronische apparatuur in het verkeer dreigt het probleem groter te worden. Onderzoek laat zien dat veel automobilisten, maar ook fietsers en voetgangers bezig zijn met allerlei zaken die niets te maken hebben met de verkeerstaak, zoals het luisteren naar muziek, mobiel bellen of sms’en. Afleiding heeft effect op een aantal essentiële aspecten van verkeersdeelname, vaak in negatieve zin, bijvoorbeeld een grotere variatie in de positie op de weg en vertraagde reactietijden op veranderingen in de omgeving.
Afgeleide verkeersdeelnemers zien ook eerder allerlei visuele informatie over het hoofd. Afleiding kan ook plaatsvinden wanneer een verkeersdeelnemer wel op de weg blijft kijken maar met de gedachten 'ergens anders' is. Mogelijk daarom heeft het voeren van een gesprek via een handheld mobiele telefoon vergelijkbare effecten op het rijgedrag als een gesprek via een handsfree toestel. Overtuigend is aangetoond dat afleiding zorgt voor negatieve effecten op het gedrag in het verkeer, maar de huidige stand van onze kennis is niet voldoende om het exacte ongevalsrisico van mobiel bellen of andere afleidende activiteiten vast te stellen ...
Kortweg
|
Literatuurlijst
Goldenbeld, C., et al. (2012). The use and risk of portable electronic devices while cycling among different age groups. In: Journal of Safety Research, vol. 43, nr. 1, p. 1-8.
Intomart GfK. (2008). Handheld bellen Juli 2008: Een internet onderzoek in opdracht van het Bureau Verkeershandhaving Openbaar Ministerie. Intomart GfK, Hilversum.
Klauer, S.G., et al. (2006). The impact of driver inattention on near-crash/crash risk: An analysis using the 100-Car Naturalistic Driving Study data. Virginia Tech Transportation Institute, Blacksburg, Virginia.
McEvoy, S.P., et al. (2005). Role of mobile phones in motor vehicle crashes resulting in hospital attendance: a case-crossover study. In: BMJ vol. 331, p. 428.
Redelmeier, D.A. & Tibshirani, R.J. (1997). Association between cellular-telephone calls and motor vehicle collisions. In: The New England Journal of Medicine, vol. 336, p. 453-458.
Stelling-Konczak, A. & Hagenzieker, M. (2012). Afleiding in het verkeer. R-2012-4. SWOV, Leidschendam.
Walker, E.J., et al. (2012). The effects of personal music devices on pedestrian behaviour. In: Safety Science, vol. 50, nr. 1, p. 123-128.
Een complete literatuurlijst is te verkrijgen bij de auteurs.
Foto: ANWB/AVD
Reactie plaatsen •