Elektrische pleziervaart: kom de pioniersfase voorbij!

De mobiliteitstransitie beperkt zich niet tot vervoerwijzen over de weg en in de lucht. Ook bij het verkeer over water, zoals de pleziervaart, is verduurzaming aan de orde. Elektrisch varen is milieuvriendelijker, stiller en veroorzaakt minder overlast voor de omgeving. Maar waar de markt voor elektrisch rijden snel volwassen wordt, bevindt elektrificatie van de pleziervaart zich nog in de pioniersfase. Dat vraagt om extra stimulans. Royal HaskoningDHV voerde een QuickScan uit naar de actuele stand van zaken in de elektrificatie van de pleziervaart in Nederland én de mogelijkheden om de transitie te versnellen.

Dit artikel komt uit Verkeerskunde 5/2023, met het dossier 'Water' onder leiding van gasthoofdredacteur Mario Jacobs. Heeft u al een abonnement? Het blad is ook digitaal te lezen!

De markt voor elektrisch varen voor recreatie groeit. Naast exploitanten van verhuur- en rondvaartboten, kiezen ook steeds meer particulieren voor een elektrische boot. Redenen hiervoor zijn vaarplezier, duurzaamheidsprincipes en regelgeving. Ook berichtgeving in de media over de toename van elektrisch varen beweegt particulieren richting elektrische boten en vaarsystemen wanneer zij de aanschaf van een nieuwe boot overwegen.

Elektrisch varen is het populairst op het binnenwater, voor kleinere boten en dagrecreatie. Gebruikers hebben in deze gebieden met de huidige techniek van elektrisch varen voldoende bereik en snelheid. Voor grotere boten, op binnen- en buitenwater, zijn de mogelijkheden beperkter. Hier sluiten de huidige voorzieningen en technische mogelijkheden nog onvoldoende aan op het gebruik.

Techniek ontwikkelt zich snel

De techniek is wel sterk in ontwikkeling: nieuwe bedrijven en innovaties werken aan efficiëntere rompvormen, betere accu’s en meer laadinfrastructuur. Deze ontwikkelingen vergroten de mogelijkheden en verkleinen de prijsdruk voor consumenten, wat het prijsverschil tussen elektrische en niet-elektrische boten verkleint.

Intussen groeit de laadinfrastructuur gestaag, gedreven door de toenemende vraag naar laadmogelijkheden. Steeds meer jachthavens en gemeentelijke ligplaatsen bieden walstroom aan. Walstroom is voor kleinere schepen veelal voldoende om in een nacht volledig op te laden. Dit is wel afhankelijk van het aantal schepen per aansluiting.

Aanschafkosten knelpunt voor particulieren

Ondanks deze positieve ontwikkelingen staat de sector nog voor voldoende uitdagingen om de transitie naar elektrisch varen te versnellen. Zo zijn de investeringskosten voor een elektrische boot, of voor het ombouwen van een brandstof aangedreven vaartuig naar een boot met elektrische aandrijving, hoger dan de kosten van een boot die vaart op benzine of diesel. Met name voor particulieren is dit het voornaamste knelpunt, aangezien zij een boot slechts een aantal dagen per jaar gebruiken en zelf de kosten moeten dragen. Voor exploitanten van rondvaart- of verhuurboten valt het kostenplaatje gunstiger uit. Zij kunnen de extra investering vaak makkelijker behappen en - met meer vaardagen - sneller terugverdienen.

Uitbreiding laadvoorzieningen vraagt meer netcapaciteit

Een succesvolle transitie naar elektrische pleziervaart vraagt tevens om meer laadvoorzieningen, zowel standaard walstroomaansluitingen als snellaadpunten. Standaard walstroomaansluitingen zijn wijdverspreid langs de vaarwegen, in watersportkernen en in jachthavens. Hoewel dit netwerk zal moeten meegroeien met het aantal elektrische boten, hoeft het geen knelpunt te zijn voor de transitie. Het netwerk van krachtstroom- of snellaadpunten vraagt om een sterkere uitbreiding, met name in gebieden waar elektrisch varen door grotere boten wordt beoogd. Hiervoor zal de netcapaciteit wel moeten worden vergroot.

Wetgeving en handhaving nog in ontwikkeling

Verspreid door Nederland ontstaan wijken en regio’s waar alleen elektrisch gevaren mag worden. Maar wat als een boot met dieselmotor zich op een electric-only vaarroute bevindt? De wet- en regelgeving rondom elektrisch varen is nog onvoldoende duidelijk. Handhaving is arbeidsintensief en een overtreding moet heterdaad geconstateerd worden. Ook is er in Nederland geen standaard werkwijze om electric-only of uitstootvrij juridisch te verankeren en te beboeten. Met een vignet (een soort kenteken) is het doorgaans eenvoudiger om te handhaven, maar bootregistratie en landelijke vignetplicht staan nog volop ter discussie.

Een belangrijke rol voor de overheid

Bij de regulering in beleid en wetgeving ten gunste van een uitstootvrije pleziervaart is een belangrijke rol weggelegd voor de overheid. Maar de overheid kan elektrische pleziervaart ook stimuleren met subsidies, zowel voor uitbreiding van de elektrisch vloot als voor de aanleg van laadinfrastructuur. Daarnaast kan zij incentives bieden, zoals korting op liggeld of een vignet voor uitstootvrije vaartuigen. En kennisontwikkeling en innovatie op het gebied van elektrisch varen ondersteunen met subsidies en vergunningen. Tot dusver zijn het alleen provincies en gemeenten die zich inzetten voor het stimuleren van elektrificatie van de pleziervaart. Om deze transitie te versnellen is ook inspanning vanuit de landelijke overheid nodig.

Reguleren én faciliteren

De praktijk laat zien dat een pakket van elkaar versterkende maatregelen de ontwikkeling van elektrisch varen sterk kan stimuleren. Zo werd op de Friese Meren het aanbod aan aantrekkelijke routes door of langs natuurgebieden vergroot. En daarnaast ook het gebruik gestimuleerd door subsidies op de aankoop van en ombouw naar een elektrisch vaartuig en de aanleg van laadinfrastructuur op de juiste locaties. Een vergelijkbare combinatie van faciliteren en reguleren wordt door de gemeente Amsterdam toegepast: het instellen van een exclusief uitstootvrije zone (regulerend), het realiseren van openbare laadvoorzieningen en een vignetkorting voor uitstootvrije boten (faciliterend). Elektrisch varen in Friesland en Amsterdam is hierdoor in een stroomversnelling geraakt, waarbij marktpartijen stimulerende maatregelen oppakken, zoals de voorziening van laadpunten of uitwisselbare accu’s.

Crux

Voor het versnellen van de mobiliteitstransitie in de pleziervaart zit de crux in het samenstellen en implementeren van het juiste pakket aan stimulerende maatregelen. Dat begint bij de strategie, op basis van een analyse van zowel het vaarnetwerk als van de gebruikers. Nauwe samenspraak met de betrokkenen is hierbij cruciaal. Want voor wie zijn de maatregelen bedoeld? En wat is er waar en wanneer nodig en in welke hoeveelheid? Die strategie wordt vertaald in een concreet programma en kostenplaatje. Zodat het vervolgens - breed gedragen en door toepassing van slimme technologie - succesvol kan worden uitgevoerd.

Meer informatie

Dit artikel is gebaseerd op het gelijknamige rapport van de QuickScan naar de stand van zaken op het gebied van elektrisch varen door de pleziervaart en de mogelijkheden van de introductie van elektrisch varen in de provincies Zeeland en Zuid-Holland, dat Royal HaskoningDHV in mei 2023 opleverde. Meer informatie: leon.mulders@rhdhv.com.