5000 fietsers in ziekenhuis na eenzijdig ongeval

Paul Schepers, Rijkswaterstaat 

'vergrijzing is een belangrijke oorzaak'

Fietsen geldt momenteel als de meest duurzame en gezonde modaliteit, maar zeker niet als de meest veilige. Jaarlijks belanden er rond de 5000 fietsers in het ziekenhuis vanwege een enkelvoudig fietsongeval. Dat is nu 60 procent van alle ernstige fietsslachtoffers en zou door de vergrijzing wel eens kunnen toenemen. Hoopvol is, dat de belangrijkste oorzaak van veel van deze ongevallen is weg te nemen door wegbeheerders, wegontwerpers en beleidsmakers.

Om meer te weten over enkelvoudige ongevallen en voor de hand liggende oplossingen, spreken we met Paul Schepers van Rijkswaterstaat. Hij deed in opdracht van het ministerie van Infrastructuur en Milieu, de afgelopen jaren onderzoek naar een omvangrijk, maar nog niet bij alle partijen bekend probleem. Doordat veel enkelvoudige fietsongevallen niet voorkomen in de statistieken (geregistreerde ongevallen), zijn sommige wegbeheerders zich nog niet bewust van de omvang van de problematiek.

Om de ernst van deze problematiek goed in beeld te krijgen, vragen we Schepers naar de achtergrond van enkelvoudige ongevallen op basis van zijn onderzoek. Schepers: ’Fietsongevallen zijn die verkeersongevallen op de openbare weg waarbij minstens één fietser betrokken is. Daarin kun je een verdeling maken naar fietsongevallen met en zonder motorvoertuigen. Ongeveer driekwart van de fietsers die in het verkeer om het leven komen (162 in 2010) zijn het slachtoffer van een botsing met een voertuig [1]. Daarentegen zijn fietsers die met ernstig letsel in het ziekenhuis worden opgenomen, gemiddeld 9000 per jaar, of die worden behandeld op een Spoedeisende Hulp-afdeling, gemiddeld 71.000 per jaar, in meerderheid het slachtoffer van een ongeval zonder motorvoertuig [1,2].

Fietsongevallen waarbij slechts één verkeersdeelnemer is betrokken, worden aangeduid als ‘enkelvoudige ongevallen’. Het gaat daarbij om een val van de fiets, bijvoorbeeld door uitglijden, of een botsing tegen een obstakel zoals een paaltje of een trottoirband. Een meerderheid van de fietsers die met ernstig letsel in het ziekenhuis worden opgenomen, 5400 per jaar en daarmee ongeveer 60 procent, is het slachtoffer van een enkelvoudig fietsongeval.

Fietsongevallen kun je, net als ongevallen met andere voertuigtypen, terugleiden tot een combinatie van gedrags-, voertuig-, en infrastructuuraspecten. Die kunnen weer variëren van operationele aspecten tot de wijze waarop het verkeersysteem is georganiseerd en gereguleerd. Zo is roodlichtnegatie te benoemen als individueel gedrag. Maar om dit gedrag goed te begrijpen moet je ook kijken naar de afstelling van verkeerslichten (infrastructuur) en naar factoren zoals het onderhoud van de regelingen bij een veranderend verkeeraanbod. En ook naar de plaats van het kruispunt in het fietsnetwerk (systeemniveau). Recente kennis over factoren die een rol spelen bij fietsongevallen is verschenen in de Fietsberaadpublicatie 19 en de SWOV-factsheets over fietsveiligheid, tipt Schepers [2,3].

‘Kijk je naar de samenstelling van fietsslachtoffers, dan zijn ouderen daarin oververtegenwoordigd’, vervolgt Schepers. ‘Van de fietsers die overleden in het verkeer was in 2010 meer dan de helft, 57 procent, ouder dan 65 jaar [4]. Van de ernstig gewonde fietsers bij niet-motorvoertuigongevallen was dat tussen 2005 en 2009 gemiddeld iets meer dan 30 procent. En bij motorvoertuigongevallen iets meer dan 25 procent. Jonge fietsers zijn alleen oververtegenwoordigd in fietsongevallen met lichtere letsels.’

Vergrijzing ziet Schepers als de belangrijkste verklaring voor de ontwikkeling van het aantal fietsslachtoffers. ‘Je ziet dat het aantal fietskilometers tussen 1985 en 2009 vooral steeg in de leeftijdsgroep 50-64 and 65+ (zie figuur 1). Niet alleen zijn er meer mensen in deze leeftijdsgroepen gekomen, maar ook is het fietsgebruik per persoon gestegen. Tegelijkertijd lopen oudere fietsers door hun kwetsbaarheid een groter risico op letsel bij fietsongevallen.

Figuur 1: De geïndexeerde ontwikkeling van het fietsgebruik sinds 1985 (MON RWS/DVS 1985-2009; het fietsgebruik van kinderen wordt pas vanaf 1995 onderzocht)

Gezien de nog toenemende vergrijzing kun je bij gelijkblijvend risico dan ook een stijging van het aantal fietsslachtoffers verwachten. Dat kan gepaard gaan met een stijging van de enkelvoudige fietsongevallen [5]. Het aantal fietsdoden zal naar verwachting dalen. Deze worden vooral veroorzaakt door botsingen met zwaar verkeer en het risico van deze ongevallen daalt (zie figuur 2 en 3).  

Figuur 2: Ontwikkeling van het aantal verkeersdoden en ernstig gewonden bij fietsers (Bron: CBS, IenM en DHD) 

Figuur 3: Ontwikkeling van het aantal ernstig gewonden bij fietsers per miljoen voertuigkilometers (Bron: CBS, IenM en DHD) 

Of deze trend zich werkelijk doorzet, wordt in oktober duidelijk, als de ongevalcijfers voor gewonden worden gepubliceerd. Mocht dit het geval zijn, dan zal het ministerie van Infrastructuur en Milieu eind dit jaar samen met haar partners met extra maatregelen komen, naast de extra aandacht die in het Actieprogramma 2011-2012 al aan de fietser wordt besteed.

Wegbeheerders en wegontwerpers kunnen vanaf vandaag al een slag slaan met maatregelen die gepubliceerd zijn in de recent uitgekomen Fietsberaadpublicatie 19. Als je kijkt naar de oorzaak van veel enkelvoudige ongevallen, dan liggen die in de sfeer van een onverwacht paaltje, een onvoorziene versmalling, of tijdelijk als wegdek gebruikte rijplaten die glad worden bij regen.

Literatuur 

1. Stichting Consument en Veiligheid, 2010. Factsheet Fietsongevallen. Amsterdam. http://www.veiligheid.nl/overig/F85B4A464822A268C12578B10048E061/$file/Factsheet%20fietsongevallen%202005-2009.pdf

2. Fietsberaad, 2011. Fietsberaadpublicatie 19: Samen werken aan een veilige fietsomgeving. Utrecht. http://www.fietsberaad.nl/library/repository/bestanden/Fietberaadpublicatie%2019a_printversie.pdf

3. Bijvoorbeeld SWOV, 2009. Factsheet Fietsers. Leidschendam: http://www.swov.nl/rapport/Factsheets/NL/Factsheet_Fietsers.pdf

4. Infrastructuur en Milieu, 2010. Cijfers Verkeersdoden 2010 (Kamerbrief IENM/BSK-2011/52305). http://www.rijksoverheid.nl/bestanden/documenten-en-publicaties/kamerstukken/2011/04/18/cijfers-verkeersdoden-2010/lp-i-m-0000000468.pdf

5. Ormel, W., Klein Wolt, K., Den Hartog, P., 2009. Enkelvoudige fietsongevallen; Een LIS-vervolgonderzoek. http://www.fietsberaad.nl/library/repository/bestanden/Onderzoek_Enkelvoudige_fietsongevallen.pdf

 
Auteur: Margriet Verhoog