3 Wetenschapsnotities VK 2/2015

In deze aflevering van Wetenschapsnoties drie recente promotieonderzoeken in het kader van 'Traveller Response and Information Service Technology: Analysis and Modelling, TRISTAM, onderdeel van het NWO-programma Duurzame Bereikbaarheid van de Randstad, DBR.

1. Combi reisinfo en telewerken kan bereikbaarheid bevorderen

Onder bepaalde omstandigheden leidt gedrag van reizigers die zowel reisinformatie gebruiken als kiezen voor telewerken tot een betere bereikbaarheid.  

Dit concludeert NWO-onderzoeker Ruihua Lu in zijn dissertatie 'The Effects of Information and Communication Technologies on Accessibility', waarop hij promoveerde aan de TU Delft. Lu constateert dat er een mogelijke synergie bestaat tussen reisinformatie en telewerken. Tezamen kunnen ze voor een verbeterde bereikbaarheid zorgen, doordat er bijvoorbeeld minder files ontstaan, wanneer mensen reisinformatie en telewerken combineren. Maar dit effect treedt niet in alle gevallen op. Lu concludeert dat bereikbaarheidsbeleid op dit moment nog te weinig rekening houdt met effecten van ICT. Dit komt onder meer doordat er verschillende definities en normen zijn voor het begrip bereikbaarheid, aldus Lu. Daarnaast stelt hij dat beleidsmakers meer rekening moeten houden met de voorkeuren van reizigers rond ICT.

Lu: 'Als je die voorkeuren negeert, krijg je onjuiste inschattingen van de effectiviteit van bepaalde ICT-gerelateerde maatregelen en strategieën. Het zou volgens Lu goed zijn wanneer beleidsmakers in elk geval zowel de effecten van reisinformatie als de effecten van telewerken en andere 'tele-activiteiten' in hun onderlinge samenhang zouden meenemen in hun bereikbaarheidsbeleid. Lu: 'Veel mensen combineren die mogelijkheden. Bovendien gebruiken ze voor ICT steeds meer dezelfde apparaten en media, waardoor combinaties nog meer voor de hand liggen.'

2. Effect reisinformatie op bereikbaarheid overschat

Gebruik van reisinformatie in het woon-werkverkeer helpt minder goed tegen files dan verwacht. Automobilisten houden vaak vast aan hun gewoonten. Wel maakt het uit welke informatie automobilisten gebruiken en wanneer ze die gebruiken.  

Dit concludeert NWO-onderzoeker Giselle de Moraes Ramos in haar dissertatie 'Dynamic Route Choice Modelling of the Effects of Travel Information using RP Data' waarop zij promoveerde aan de TU Delft. De Moraes Ramos achterhaalde via GPS-apparatuur, reisverslagen en interviews negen weken lang de routes van 32 reizigers die te maken hebben met files. Een deel kreeg 'betaalde' informatie en een deel kon alleen gratis verkeersinformatie raadplegen via bijvoorbeeld de radio en panelen boven de weg. Uit het onderzoek blijkt dat naarmate de reisinformatie gedetailleerder is, reizigers gevoeliger zijn voor deze informatie. Ook de informatie op de variabele informatiepanelen boven de weg beïnvloeden het gedrag van automobilisten, hoewel er nog weinig te zeggen is over het exacte gebruik van deze informatie.

Ook blijkt dat reizigers die enkel voorafgaand aan hun rit informatie raadplegen, significant minder gevoelig zijn voor reistijd dan reizigers die dat niet doen. Geïnformeerde reizigers lijken er als het ware mentaal op voorbereid dat ze mogelijk tijd zullen verliezen. De deelnemers raadpleegden reisinformatie meestal bij het instappen van de auto en niet thuis of op kantoor. Vervolgens blijkt dat mensen vasthouden aan hun gewoonten. Zelfs wanneer de vertragingen groter zijn dan verwacht, blijven de reizigers op de geprefereerde en geplande routes. Ze veranderen alleen van routes als bijvoorbeeld te laat komen voor hen echt geen optie is of als er sprake is van extreme omstandigheden. 

3. Telewerken niet altijd de oplossing voor files

's Morgens eerst even thuis werken, schuift de files mogelijk vooral op en lost ze dus zeker niet volledig op. En vormen van tolheffing kunnen leiden tot een minder dichtbebouwd en verder uitgestrekt stedelijk gebied.  

Dit stelt Sergejs Gubins in zijn theoretisch promotieonderzoek 'Information technologies and travel' waarop hij promoveerde aan de VU Amsterdam. Gubins onderzocht vanuit een economische invalshoek het effect van beleidsmaatregelen rond telewerken, verkeersinformatie aan automobilisten en vormen van tolheffing. Hij constateert dat werknemers die thuis werken, meestal dezelfde voorkeuren hebben. Ze willen allemaal vooral in de ochtend thuis werken en pas later naar de werkplek reizen. Hierdoor verminderen files weliswaar in zekere mate, maar is er ook een verschuiving in de tijd en vinden ze later plaats. De overheid zou daarom voorzichtig moeten zijn met het stimuleren hiervan.

Ook vond Gubins geen bewijs voor eerder onderzoek dat aantoonde dat als er meer telewerktechnologie beschikbaar komt, mensen ook verder van hun werk zullen gaan wonen. Verder tonen Gubins' onderzoeken aan dat een tolheffing de oppervlakte van een stad groter kan maken. Dit komt doordat werknemers minder tijd in hun auto en meer tijd in hun huis doorbrengen. Dit zorgt voor een grotere vraag naar woonruimte, en ook naar een andere kwaliteit van woningen. Uiteindelijk breidt het stedelijk gebied zich daarmee in oppervlakte uit, met alle mobiliteitsgevolgen van dien. Anderzijds levert een optimale kilometerheffing in combinatie met thuiswerken ook een hogere welvaart op. En dit kan dan weer een reden zijn om een kilometerheffing als beleidsinstrument in te zetten tegen congestie. 

 
Auteur: Margriet Verhoog