Vier verkiezingen voor duurzame bereikbaarheid

Binnen drie jaar zijn er vier verkiezingen. Vorig jaar voor de gemeente, dit voorjaar de provincie, in november landelijk en volgend jaar Europa. Alle vier bestuurslagen dragen bij aan duurzame bereikbaarheid. Wie draagt wat bij? En wie kan meer doen? Mijn conclusie: vooral het rijk.

Lees deze blog als eerste in Verkeerskunde! Heeft u al een abonnement? Ook digitaal beschikbaar!

Eerst is het nodig het begrip ‘bereikbaarheid’ te verduidelijken. Bereikbaarheid is wat we in een bepaalde tijd kunnen bereiken (zie PBL-studie ‘Toegang voor iedereen’). Uit hoeveel banen kunnen we kiezen binnen een half uur woon-werkverkeer? Kunnen we in een kwartier op school zijn of bij de dokter? Zijn winkels, sportvoorzieningen en recreatievoorzieningen binnen een aanvaardbare tijd bereikbaar? Deze voorbeelden maken duidelijk dat bereikbaarheid op twee verschillende manieren ontstaat: door nabijheid en door mobiliteit. Nabijheid komt door ruimtelijke concentratie in dorpen en steden. Door de korte afstanden is dit gunstig voor zowel de bereikbaarheid als de duurzaamheid, terwijl mobiliteit wel bijdraagt aan bereikbaarheid, maar juist niet aan duurzaamheid.

De tabel vat de belangrijkste taken van de vier bestuurslagen samen. Wat opvalt is dat bereikbaarheid door nabijheid grotendeels op het bordje van de decentrale overheden ligt. Veel gemeenten verbeteren de leefbaarheid en bouwen binnen de bestaande stad. Het rijk doet hier nu weinig aan. BZK zou meer kunnen sturen op ruimtelijke concentratie van woningen en bedrijven in dorpen en steden, wat bijdraagt aan betaalbare bereikbaarheid. Korte afstanden zijn immers het goedkoopst.

Het ministerie van I&W geeft prioriteit aan bereikbaarheid door mobiliteit. Aanleg van nieuwe wegen en spoorwegen leidt tot meer mobiliteit en ook tot verdere ruimtelijke spreiding, wat haaks staat op het streven om vooral te bouwen binnen bestaande dorpen en steden (zie mijn artikel ‘Dans tussen transport en verstedelijking’). Omdat I&W meer geld heeft dan de decentrale overheden, slaat de balans door naar mobiliteit, ten koste van nabijheid. Hierom is decentralisatie van rijksgelden gunstig voor de bereikbaarheid. Hiernaast kan het ministerie van Financiën de miljarden aan fiscale regelingen rond auto en mobiliteit ombouwen naar het bevorderen van bereikbaarheid, want daar gaat het om, in plaats van mobiliteit.

Europa is het belangrijkst voor verduurzaming van mobiliteit. Milieu-eisen aan auto’s en brandstoffen zorgen dat we overstappen naar elektrisch vervoer. Vanwege de interne markt kan alleen Europa dergelijke maatregelen nemen. I&W steunt deze Europese ambities. Ook decentrale overheden dragen bij aan duurzaamheid, door te verdichten, door meer ruimte aan fiets, ov en ruimtelijke kwaliteit te geven en door milieuzones in te stellen. Het rijk zou meer kunnen doen door de autobelastingen zo aan te passen dat de trend naar steeds grotere auto’s stopt. Dit vermindert het gebruik van energie en grondstoffen, zonder negatieve gevolgen voor de bereikbaarheid.

Tabel