Ov-bedrijven hebben sleutelrol binnen energietransitie

De energie zit er goed in, tijdens het evenement ‘Energie in het OV’ op dinsdagmiddag 12 september aan de Energy Academy in Groningen. Vanuit de gehele ov-sector is men afgereisd naar het noorden des lands, om te horen hoe de ov-sector kan helpen netcongestie tegen te gaan en de energietransitie te versnellen. Naast de RET steelt ook Qbuzz de show. "We hebben nieuw leiderschap nodig. Leiders die zeggen dat dit hun rol niet is, moet je naar huis sturen."

De middag wordt geopend door Marc Jager, directeur Strategie bij Royal HaskoningDHV en dagvoorzitter voor deze gelegenheid. In een eerste panel verwelkomt hij Hans-Peter Oskam (Netbeheer Nederland), Arthur Swaab (RET) en Reinout Wissenburg (ProRail).

Oskam duidt het probleem: er wordt de komende jaren 8 miljard euro geïnvesteerd in netverzwaringen, omdat het huidige netwerk vol zit. Volgens hem zijn markt en politiek eindelijk zover om het thema te bediscussiëren. Hij wil die nieuwe contractvormen graag in de stijgers zetten, maar voor het zover is zijn andere oplossingen nodig.

Breder draagvlak

En die zijn er. Leo Vliegenthart van de RET agendeerde vier jaar geleden al dat vanuit de bovenleiding van tram en metro onder meer andere modaliteiten van elektriciteit kunnen worden voorzien, zonder dat de netbeheerder zwaardere kabels hoeft aan te leggen.

Maar vier jaar geleden waren markt en politiek nog niet zover om het thema breed op de agenda te krijgen. Inmiddels wel. Zo vertelt Arthur Schwaab, directeur Strategie bij de RET, op het podium: “Ons Rotterdamse metronetwerk is 130 kilometer lang en ligt door de hele stad. In de daluren gebruiken we slechts 20 procent van de stroom. Vanuit de overcapaciteit kunnen we binnenkort hopelijk e-auto’s op P+R-terreinen gaan laden.” Dat komt doordat een zogenaamde GDS-vergunning is aangevraagd bij de ACM. Die aanvraag wordt waarschijnlijk eind 2023 goedgekeurd.

Ook ProRail krijgt het onderwerp langzaam steeds hoger op de agenda krijgt, voegt Duurzaamheidsdirecteur Reinout Wissenburg toe. Hoewel de infrabeheerder daar 'niet voor is besteld', dringt het langzaam steeds verder in de organisatie door welke maatschappelijke waarde het spoor kan benutten. Dagvoorzitter Jager vat het panel als volgt samen: "Er is een probleem, er is een oplossing én er is geld."

Qbuzz steelt de show

In een reactie vanuit de zaal benoemt Qbuzz-Ceo Gerrit Spijksma de urgentie: “Onze aandeelhouder Trenitalia heeft nu al last van ‘klimaatschade’, waardoor treinen niet kunnen rijden. Klimaatverandering is een groot probleem. Als we willen dat onze kinderen een normale toekomst hebben, moet er iets veranderen. We hebben een gezamenlijke maatschappelijke uitdaging en dat vraagt om nieuw leiderschap. Leiders die zeggen: ‘Dit is niet onze rol’ moet je naar huis sturen.” Het komt hem op applaus uit de zaal te staan.

Volgens Spijksma hebben marktpartijen – waaronder ov-vervoerders – grote capaciteitsvermogens aangevraagd, zodat zij tijdens de pieken in ieder geval genoeg stroom kunnen leveren. Deze vorm van ‘handdoekje leggen’ is een groot probleem, waar zijn bedrijf zelf ook aan heeft meegedaan – op station Groningen vroeg Qbuzz 6 mW aan vermogen aan. Hij vindt het zijn maatschappelijke verantwoordelijkheid om die stroom te delen, wanneer het kan. Daarover is hij in Groningen al in gesprek met netbeheerder Enexis.

Innovaties

Eenmaal op het podium gaat hij verder over een nieuwe innovatie. Qbuzz wil samen met Strukton Rail – de sponsor van deze dag – remenergie opvangen vanuit Arriva-treinen op het treinstation in Groningen dat momenteel wordt gerenoveerd, om daarmee e-bussen te laden. Ook OV-bureau Groningen Drenthe denkt daarover mee. Qbuzz wordt daarmee ook klant van ProRail.

"Nieuwe oplossingen bedenken vraagt om experimenteren. Dan kunnen dingen eerst verkeerd gaan, maar daar leren we van. Bij de eerste e-bussen gebeurde dat ook. We ontvingen veel klachten van chauffeurs en passagiers, maar kijk waar we inmiddels staan. Langetermijnoplossingen zijn niet altijd goed op de korte termijn, soms moet je verliezen eerst nemen. Liever nu wat verliezen dan dat we over 15 jaar niet meer bestaan.”

Ook Agathe Doornenbal, interim-directeur Techniek van de RET, komt het podium op om te vertellen over een nieuwe innovatie: een energiebank, dat als ‘unplugged onderstation’ aan het tramnetwerk wordt gehangen om zo energie op te vangen tijdens daluren en tijdens piekuren juist weer te gebruiken. “Dan kunnen we zonder dure netverzwaringen in onderstations en bovenleiding ons tramnet toch toekomstvast maken.”

Daarna volgt Jieskje Hollander, regiodirecteur Oost bij Arriva. Zij vertelt hoe sinds 2020 de destijds nieuwe WINK-treinen in Noord-Nederland op de milieuvriendelijke brandstof HVO rijden. De treinen rijden grotendeels zonder bovenleiding en hebben kleine accupakketten aan boord, waarin remenergie wordt opgeslagen die voor stationaire toepassingen de treinen voeden. “We kunnen hierin ook nog veel leren van NS, die zijn al veel verder op dit vlak.”

Juridisch best wat mogelijk

Na de pauze komt Dirk Kuiken, jurist bij netbeheerder Enexis, aan het woord. Hij vertelt hoe juridische regelgeving het soms ingewikkeld maakt, om de flexibiliteit die rail biedt in te zetten om netschaarste te verminderen. “Aangeslotenen hebben wettelijk gezien recht op transport tegen overeengekomen voorwaarden, maar een aangeslotene mag ook vrijwillig deels afzien van zijn toekomstige recht op transport om congestieproblemen op te lossen.” Samengevat: ov-bedrijven mogen van de wet best energie terugleveren bij netcongestie, zolang ze maar in gesprek gaan met de lokale 'stakeholders'.

Pim Uijtdewilligen, programmamanager OV namens de MRDH, vertelt vervolgens over de maatschappelijke uitdagingen in regio Rotterdam - Den Haag. Hij roept op om een platform van netbeheerders en ov-bedrijven op te richten, om samen toe te werken naar een uitvoeringsplan om de energietransitie in goede banen te leiden en daar vervolgens geld voor vrij te maken.

Marcel Koenis, businessdirecteur van energie-expertisecentrum EnTranCe aan de Hanzehogeschool Groningen en gastheer van het evenement, gaat vervolgens in op de wetenschappelijke achtergrond van een energietransitie in het ov.

Tussenstappen zijn nodig

De dag wordt afgesloten met een laatste panelgesprek, waarbij Philip Broeksma (wethouder gemeente Groningen) en Fredric Geijtenbeek (Provincie Groningen) worden vergezeld door eerdergenoemden Spijksma (ProRail), Wissenburg (ProRail) en Oskam (Netbeheer Nederland).

Oskam stelt dat flexibele contractvormen een oplossing kunnen bieden om meerdere partijen op één aansluiting van stroom te voorzien, maar dat dat nu nog een bottleneck voor netbeheerders vormt. “Daarom is het belangrijk dat bedrijven slim met hun netwerk omgaan. Dat levert zelfs een besparing op voor jezelf.” Spijksma roept wederom op om daarvoor ‘buiten het eigen netwerk om te kijken’ en roemt daarbij de inspanningen die de RET al jarenlang doet.

Nadat enkele sprekers en aanwezigen in de zaal vervallen in mitsen en maren, waarom de oplossingen wel of niet haalbaar zijn, stelt Koenis terecht de vraag of het niet tijd is om te stoppen met ‘dat getrut’ en gewoon op macroniveau oplossingsrichtingen uit te rollen. Leo Vliegenthart reageert vanuit de zaal dat vele kleine initiatieven op microniveau nodig zijn, om uiteindelijk tot een oplossing op macroniveau te komen.

“Het wiel is ergens ongetwijfeld al eens uitgevonden, maar we hebben tussenstappen nodig om uiteindelijk verder te komen.” Daarna wordt hij – met tegenzin – in het zonnetje gezet omdat hij zich al vier jaar druk maakt om dit thema.

Energie in het OV

Het evenement 'Energie in het OV' werd georganiseerd door EnTranCe - Centre of Expertise Energy, in nauwe samenwerking met Strukton Rail. Het event vormde het startschot voor een communicatiecampagne over dit onderwerp. Via de informatiewebsite energieinhetov.nl vind je een nieuwe animatie en meer relevante artikelen over het thema.