Bereikbaarheid: het is maar hoe je het bekijkt

Mijn vader is geboren en getogen in Gramsbergen, een mooi stadje (het heeft stadsrechten) in Overijssel. Hij woont daar al lang niet meer, maar komt er nog graag. Zo ook een weekend in het najaar van 2022, toen hij mijn broer en mij meenam om te laten zien waar hij is opgegroeid.

Ervaren bereikbaarheid

Gramsbergen (zie foto) en haar omgeving bieden ruimte, rust, en natuur. De afstanden en reistijden tot bepaalde voorzieningen (bepaalde winkels, scholen, enzovoort) zijn groter dan in mijn woonplaats Woerden. Maar ervoer ik dat als hinderlijk? Nou nee. Mijn activiteiten dat weekend lagen allemaal binnen een voor mij acceptabele reistijd met de fiets. Met andere woorden, mijn 'ervaren bereikbaarheid' was voor de bestemmingen die ik aandeed in de omgeving van Gramsbergen niet anders dan in en rondom Woerden. Blijkbaar stel ik lagere eisen aan bereikbaarheid als ik een weekendje weg ben dan wanneer ik in mijn woonplaats ben.

Zoveel mensen, zoveel wensen

En dat geldt misschien ook wel voor inwoners van plaatsen zoals Gramsbergen versus inwoners van plaatsen in de Randstad. Mensen hebben verschillende behoeftes qua bereikbaarheid en nemen dat misschien mee in hun keuze voor de woonlocatie. En mensen die al hun hele leven in hetzelfde gebied wonen en leven, zijn mogelijk gewend aan de lagere bereikbaarheid van banen en voorzieningen dan mensen in bijvoorbeeld de Randstad. Of ze hebben zich aangepast door een extra auto aan te schaffen, of een dag vaker thuis te werken. 

Dit is in lijn met de resultaten van ons onderzoek 'De ontwikkeling van de mobiliteit en de bereikbaarheid in stedelijk en ruraal Nederland'. Hoe inwoners van stedelijke en landelijke gebieden in Nederland bereikbaarheid ervaren verschilt gemiddeld genomen nauwelijks. Ook kan die ervaren bereikbaarheid gemiddeld als 'goed' worden bestempeld.

Probleem opgelost?

Is de bereikbaarheid voor iedereen in Nederland dan op orde? Dat is niet het geval. Er is namelijk een groep mensen (5 à 6% van de Nederlandse bevolking) in zowel het stedelijk als het landelijk gebied die hun bereikbaarheid als 'onvoldoende' ervaren. En uit analyses op basis van CBS-data blijkt dat het aantal potentieel te bereiken banen, onderwijslocaties en winkels binnen een acceptabele reistijd voor inwoners van landelijke gebieden kleiner is dan voor inwoners van stedelijke gebieden. Dat verschil wordt nog enigszins beperkt wanneer de inwoner van het landelijk gebied een auto ter beschikking heeft. Maar in bepaalde gebieden zullen specifieke groepen mensen daarom zeker een bereikbaarheidsprobleem hebben.

Ons onderzoek laat zien dat de op basis van data berekende potentiële bereikbaarheid niet per se overeenkomt met de perceptie van bereikbaarheid van de meeste inwoners. Het is daarom belangrijk om bij de ontwikkeling van bereikbaarheidsbeleid (en onderzoek) aandacht te hebben voor beide aspecten van bereikbaarheid.

Landelijk gebied en ook nog krimp

Terug naar Gramsbergen. Een deel van het gebied rondom Gramsbergen heeft te maken met een afname van de bevolking. Mogelijke oorzaken hiervoor zijn jongeren en gezinnen die naar de stad wegtrekken, en vergrijzing en sterfte van de achterblijvende inwoners. Gebieden met bevolkingsafname kenmerken zich doordat het aantal banen afneemt en het draagvlak voor voorzieningen onder druk komt te staan. Daardoor neemt de afstand tot die voorzieningen toe. Volgens onze bereikbaarheidskaarten is de toegang tot banen, onderwijs, en winkelen vanuit Gramsbergen matig vergeleken met de Randstad. En gezien de verwachte (gemodelleerde) ontwikkeling van die toegang tot aan 2040 zal dat verschil niet veel kleiner worden. De vraag is of, en voor wie, dat een probleem is of wordt. Dat is iets om verder uit te zoeken. Voor mijn vader zal het in ieder geval geen reden zijn om niet af en toe af te reizen naar Gramsbergen.