Greenpaper Wegcategorisering: antwoord op 30km/uur als de norm

Een discussie onder wethouders in het Friese Verkeer- en Vervoerberaad over een algehele snelheidslimiet van 30 km/uur binnen de bebouwde kommen, resulteerde in een verkennende studie en een Greenpaper Wegcategorisering Fiets. Wat staat daarin?

Stap 1: verkeersplanologica
In Nederland zijn fietspaden altijd aangelegd op locaties die onveilig zijn. Consequentie ervan is dat de fietsroutes nu meestal langs de drukste, minst veilige en ook de minst aantrekkelijke wegen lopen. Al zijn vrijliggende fietspaden veilig op het wegvak, de veiligheid op kruispunten en bij uitritten is dat minder vanzelfsprekend. Beter is het om de fietsroutes te ontvlechten van de verkeersaders. Als deze door goed ingerichte verblijfsgebieden lopen, is de kans op ernstige botsingen minder groot en het streven naar nul verkeersslachtoffers zelfs een haalbare doelstelling. Bovendien staan er in verblijfsgebieden geen verkeerslichten (wat de doorstroming bevordert), is de beleving van de routes doorgaans goed en de sociale veiligheid gewaarborgd. Let op: onvoldoende sociale veiligheid is de belangrijkste reden om niet te fietsen. Deze stap is voor de lange termijn, het ontvlechten is niet zomaar even gedaan. 

Stap 2: wegcategorieën op basis van beleving  
De wegcategorisering Fiets gaat niet ‘over’ de mens, maar ‘vanuit’ de mens. Dat wil zeggen: de beleving van verkeersveiligheid staat centraal en moet een sterk verband hebben met objectieve veiligheid. De beleving van de fiets en van snelverkeer kent op dit moment een mismatch. Voor de fietser is 30km/uur al heel hard, zeker voor kinderen en ouderen. Voor de fietser is verblijven eerder iets wat onder de 15km/uur speelt. Tegelijkertijd is 30km/uur voor gemotoriseerd snelverkeer heel langzaam. 

Zoals een fietser geen plaats heeft op een autoweg of autosnelweg, zo zou het logisch zijn een categorie te benoemen voor verblijven van langzaam verkeer, waar de autobestuurder uitstapt. Deze nieuwe wegcategorie zou ‘bestemmingsplaats’ als naam kunnen krijgen. Deze categorie zou eigen basiskenmerken moeten krijgen en een eigentijdse opvolger van het woonerf zijn. Denk daarbij aan schoolomgevingen en winkelcentra.

Ook de wegcategorieën, erftoegangswegen en gebiedsontsluitingswegen, zouden een onderverdeling kunnen kiezen op basis van fietsverkeer. Voor de huidige erftoegangsweg is de onderverdeling simpel:
- woonstraten met normaal fietsverkeer een 30km/uur regime;
- de fietsstraat.

Voor de gebiedsontsluitingswegen wordt de onderverdeling:
- de volwaardige en veilige verkeersader met 50km/uur limiet en vrijliggende fietspaden of (brom)fietspaden;
- (nieuwe) ‘witte wegen’, gebiedsontsluitingswegen met 30km/u regime. Dit zijn grijze wegen die worden teruggezet naar 30km/uur omdat ze niet veilig genoeg zijn voor 50km/u, geen geloofwaardige limiet hebben of omdat bewoners dit wensen. De witte weg blijft een drukke weg. Denk aan de vroegere wijkverzamelwegen, drukker geworden woonstraten, stationsgebieden, onderdelen van een centrumring, busroutes, enzovoorts. Het zijn drukke wegen die vaak veel zijwegen kennen en waar vrijliggende fietspaden minder veiligheidswinst bieden dan op een verkeersader. Ook witte wegen zouden herkenbaar worden met elementenverharding of asfalt met ingewalst streetprint-motief. De rijloper voor snelverkeer heeft de breedte van een enkele strook en aan weerszijden liggen circa 2 meter brede fietsstroken. Op rustige uren rijdt snelverkeer in het midden en resteert veel ruimte voor de fietser. Bij toenemende drukte moet snelverkeer uitwijken en is dan te gast bij fietsers. Zo is 30km/uur een herkenbare en geloofwaardige limiet voor snelverkeer. Hogere snelheden worden niet fysiek onmogelijk gemaakt, zoals in een woonstraat, met het oog op openbaar vervoer en opkomsttijden voor hulpdiensten. Witte straten hebben een duidelijk contrast met de smallere, bestaande fietsstraten. Daar liggen de intensiteiten aan snelverkeer duidelijk lager.

Met deze wegcategorisering kan 30km/uur de norm worden binnen de bebouwde kom en kunnen grijze wegen geëlimineerd worden. Beginnende bij bestemmingsplaatsen en daarna de erftoegangswegen kunnen de eerste stappen worden gezet naar de ambitie van 0 slachtoffers.

Stap 3: basiskenmerken en eenzijdige ongevallen 
Over hoe het ontwerp van fietsvoorzieningen beter kan bestaat inmiddels de nodige kennis. Denk aan vergevingsgezindheid van het ontwerp, dubbel coderen en senior proof ontwerpen. Ook sociale veiligheid vraagt hier aandacht. In het voorkomen van eenzijdige ongevallen is het verwijderen van paaltjes breed bekend. Nieuwe aandachtspunten zijn maatregelen die voorkomen dat de fiets van de weg af raakt en bermen die het mogelijk maken om stuurfouten te corrigeren. Ook plotselinge wisselingen van de verhardingsbreedte en slechte kwaliteit van de randen van de verharding kunnen eenzijdige ongevallen tegengaan. Zo bezien is het niet meer dan logisch dat er ook voor fietsvoorzieningen basiskenmerken worden opgesteld. Hiermee kunnen eenzijdige ongevallen worden voorkomen, dan wel de ernst ervan worden beperkt. Een vuistregel voor deze basiskenmerken zou moeten zijn: naarmate voertuigen breder en/ of sneller worden, moet ook de breedte van de verharding hierop worden aangepast worden. Dit kan ook weer verder vorm krijgen in het aanbrengen van markering. 

Aan het werk
Het implementeren van de Wegcategorisering Fiets moet uit de wegbeheerders komen, zo mogelijk in hechte samenwerking met onderwijs. Dit laatste is kosteneffectief en trainers worden meteen getraind.

De categorisering Fiets biedt een kapstok voor verschillende maatregelen die verkeersveiligheid kunnen verbeteren. Daarbij gaan wegontwerp en omgeving, functie en beleving, gebruik en gedrag hand in hand. 

De volgende stap
SWOV houdt op 12 december een kenniscafé over de wegcategorisering Fiets en over het concept ‘Verkeer in de Stad’.

Ambitie

De Greenpaper wil een aanpak bieden om:

• Grijze wegen te elimineren, witte wegen te introduceren en  voorwaarden te scheppen om 30km/uur in de kom de norm te maken;
• Het aantal ernstige botsingen, en ook de ernst ervan, tussen snelverkeer met fiets terug te dringen;
• Het aantal eenzijdige ongevallen fiets, en ook de ernst ervan, terug te dringen;
• De wegcategorie ‘Bestemmingsplaats’ te introduceren in veilige verblijfsplekken binnen 30km/uur zones om kinderen veilig te laten leren fietsen en ouderen mobiel te houden;  
• Toenemende diversiteit aan voertuigen het hoofd te bieden, op een veilige manier; 
• De beleving van verkeersveiligheid adequaat te maken, zodat subjectieve snelheid naadloos aansluit bij objectieve verkeersveiligheid. 

Zodoende kunnen de verkeersveiligheid, de beleving van fietsen en lopen en de gezondheid verbeteren.

Download hier de Green Paper.

 
Auteur: Adriaan Walraad, Walraad Verkeersadvisering