Gedragsaanpak: leren van Noorwegen

---

Dit artikel komt uit Verkeerskunde 3/2023, met daarin het dossier 'Auto' onder leiding van Frans Tillema en Marith Dieker (HAN Automotive), een interview met SWOV-directeur Martin Damen, Reis door de Wereld vanuit Bali, de blik van Arie Bleijenberg gericht op Europa, en meer. Lees hem nu in onze digitale bieb! 

---

Het programma betreft een interactieve sessie van 90 minuten, speciaal ontworpen voor 30-60 leerlingen van mbo-en hbo-opleidingen en begeleid door een ervaren sessieleider. Door verschillende oefeningen wordt er gefocust op sociale cohesie (in hoeverre voel je je een groep), sociale norm (hoe denken wij als groep over bepaald gedrag) en taakcohesie (als we met elkaar in de auto zitten, hebben we hetzelfde doel: veilig op onze eindbestemming aankomen).

Rollenspellen, mini-lezingen en discussies worden gebruikt om inzicht te krijgen in de sociale normen binnen de groep en hoe deze van invloed kunnen zijn op het gedrag op de weg. De oefeningen richten zich op verschillen tussen mannelijke en vrouwelijke bestuurders, risicovol rijgedrag en de rol van passagiers (ten aanzien van zich uitspreken). Tijdens de sessie is het ook belangrijk dat de deelnemers worden geïnformeerd over cruciale aspecten van veilig rijden, zoals het belang van het dragen van een gordel en de gevaren van afleiding tijdens het rijden.

Openlijk praten

Het is essentieel dat de sessieleider een veilige en comfortabele omgeving creëert. De deelnemers moeten zich op hun gemak voelen om openlijk te praten en hun eigen ervaringen te delen, zelfs als deze betrekking hebben op tragische verkeersongevallen. De sessieleider zorgt ervoor dat er respectvol met deze verhalen wordt omgegaan en dat er ruimte is voor empathie en ondersteuning binnen de groep.

Noorse evaluatie 

In Noorwegen zijn twee onderzoeksrapporten over Si ifra! verschenen. In 2007 toonde SINTEF aan dat deelname aan Si ifra! het rijgedrag positief beïnvloedde [*]. Passagiers spraken zich vaker uit over het risicovol rijgedrag van bestuurders en bestuurders verbeterden hun rijgedrag. Twee jaar later toonde SINTEF aan dat het aantal verkeersongevallen was gedaald in de Noorse regio Vestfold [*]. Deze daling kan niet verklaard worden door verbeteringen aan de weg. Wellicht dat het aanbod van Si ifra! op de scholen in die regio hier een rol bij heeft gespeeld, maar dit is niet met zekerheid te zeggen.

Leeuwarden

Eind 2019 gaven Bjørn Smith-Hald en een collega een sessie aan een groep van 42 leerlingen en drie docenten aan een hbo-instelling in Leeuwarden [*]. De sessie werd gehouden in het Engels. Na de sessie werden zowel de deelnemers als de docenten gevraagd een korte vragenlijst in te vullen. De gemiddelde leeftijd van de leerlingen was 19 jaar. De meerderheid van de leerlingen vond de sessie nuttig (88 procent), dacht dat het tot minder ongevallen zou leiden (80 procent) en zou het aanbevelen aan leeftijdsgenoten (85 procent). Daarnaast gaf tweederde van de leerlingen aan dat ze eerder een bestuurder met risicovol rijgedrag zouden aanspreken (69 procent) en dat ze meer aandacht zouden besteden aan hun eigen passagiers (67 procent). Ruim 40 procent van de leerlingen zei dat ze hun rijstijl zouden aanpassen als een passagier daarom vroeg. De leerlingen gaven ook aan dat ze meer aandacht zouden besteden aan het dragen van een gordel, minder agressief zouden rijden en zich uit zouden spreken tegen bestuurders met risicovol rijgedrag. Leerlingen beoordeelden de sessie met een 8,2 (min. 5,5; max. 10,0).

Alle drie de docenten vonden de sessie nuttig, dachten dat het tot minder ongevallen zou leiden, en zouden het programma interessant vinden voor andere leerlingen en docenten. Daarnaast dachten ze dat de leerlingen sneller een bestuurder met risicovol rijgedrag zouden aanspreken en dat de leerlingen meer aandacht zouden besteden aan hun passagiers. De docenten beoordeelden de sessie met een 8,7 (min. 8,0; max. 9,0).

Effect- en procesevaluatie

Momenteel wordt in Nederland een onderzoek over het programma uitgevoerd om te bepalen of het programma leidt tot gedragsverandering. Het onderzoek bestaat uit een effect- en procesevaluatie bij een interventie- en controlegroep. De interventiegroep krijgt een sessie aangeboden, terwijl de controlegroep dat niet krijgt. Beide groepen zullen aan het begin en na zes weken van het onderzoek een vragenlijst krijgen om het effect van het programma te meten. Bovendien zal er een procesevaluatie worden uitgevoerd onder leerlingen, docenten en sessieleiders.

Gratis voor scholen

Het programma wordt in 2023 aangeboden in de volgende provincies en regio’s: Friesland, Drenthe, Overijssel, Gelderland, Noord-Brabant en de Metropoolregio Rotterdam Den Haag. Naar verwachting komt daar in de tweede helft van 2023 nog een provincie bij. Door het programma via provincies/regio’s aan te bieden hoeven scholen zelf niet te betalen. Op die manier worden zoveel mogelijk scholen bereikt.

Nadat de effect- en procesevaluatie is afgerond, zal het CROW het programma scoren voor de Toolkit Verkeerseducatie.

Leerdoelen en doelgroep op een rij

Leerdoelen

• Jonge autobestuurders zijn van plan minder risicovol rijgedrag te vertonen;
• Jonge autobestuurders zijn bereid hun risicovol rijgedrag aan te passen wanneer een passagier hen hierop aanspreekt;
• Passagiers zijn van plan risicovolle bestuurders op hun rijgedrag aan te spreken;
• Passagiers weten hoe ze risicovolle bestuurders het beste kunnen aanspreken op hun rijgedrag.

 

Doelgroep

Het programma wordt binnen mbo- en hbo-instellingen aangeboden aan jongeren tussen 18 en 24 jaar. Hierbij wordt een onderscheid gemaakt tussen bestuurders en passagiers. Het programma is geschikt voor zowel het regulier als speciaal onderwijs, en voor jongeren met een migratie-achtergrond.

Bronnenlijst

• SWOV (2021). Jonge automobilisten. SWOV-factsheet, september 2021. SWOV, Den Haag.
• Moe, D. (2007). Evaluering av kampanjen “Si ifra” i Vestfold og Aust- og Vest Agder (STF50 A3827). SINTEF, Trondheim (niet openbaar toegankelijk). 
• Moe, D. (2007). Evaluering av kampanjen “Si ifra” i Vestfold og Aust- og Vest Agder (STF50 A3827). SINTEF, Trondheim (niet openbaar toegankelijk). 
• Moe, D. (2009). Utviklingen i antall drepte og skadde trafikanter i Vestfold sammenlignet med landet for øvrig. SINTEF, Trondheim (niet openbaar toegankelijk). 
• Palma, D., Olij, B. (2019). Si ifra! - Verkenning Noorse gedragsinterventies jonge automobilisten (Rapport 838). VeiligheidNL, Amsterdam (niet openbaar toegankelijk).