De fiets is niet voor iedereen

Mede dankzij onderzoeker Karel Martens is vervoersarmoede steeds meer een onderwerp in de verkeerswereld. Mensen zijn in de definitie van Martens vervoersarm als ze door gebrekkige verplaatsingsmogelijkheden niet kunnen deelnemen aan normale activiteiten en daardoor ernstige sociale gevolgen ondervinden. Ook internationaal is veel aandacht voor dit onderwerp. Vergeleken met andere Europese landen lijkt de situatie in Nederland gunstig af te steken, onder andere dankzij onze fietscultuur. Maar die fiets blijkt ook niet voor iedereen toegankelijk.  

Op de Fietscommunity-bijeenkomst in Utrecht presenteerden Hugo van der Steenhoven (Hugo Cycling) en Rob van der Bijl (RVDB Go Dutch Cycling) de eerste resultaten van hun onderzoek naar vervoersarmoede in de grote steden in opdracht van de G4. Van der Steenhoven en Van der Bijl schatten het percentage mensen dat vervoersarm is in sommige wijken van Den Haag en Rotterdam op 20 procent. Daarbij spelen externe en interne drempels een rol, waaronder gebrek aan inkomen, werkloosheid, geen fietscultuur en laaggeletterdheid. Bij interne drempels is veiligheid, of de perceptie van veiligheid een belangrijke factor. Van der Steenhoven: "We hoorden veel verhalen van ongelukken en bijna-ongevallen. Dat is niet altijd objectief, maar dat speelt wel een belangrijke rol." 

Conditie en motivatie 
Fietsen lijkt, vergeleken met het ov en de auto, een laagdrempelige modaliteit. Toch ontdekten Van der Steenhoven en Van der Bijl dat het ‘fietssysteem’ best ingewikkeld is. Je hebt geld nodig, kennis, culturele bagage en vaardigheden. Bij vaardigheden gaat het om fietsvaardigheden, maar ook om het vermogen je te kunnen oriënteren en te bewegen in het verkeer.

Van der Bijl toont een foto van een Rotterdamse brug over de Maas waarop twee oudere mensen zijn gestrand. Van der Bijl: "Ik heb deze brug zelf gefietst met een groep Taiwanezen en iedere keer als ik omkeek, waren ze verder achterop geraakt, terwijl de meeste Nederlanders hier lachend overheen fietsen. Je hebt dus ook conditie nodig en motivatie." 

Wat moeten overheden doen om dit fietssysteem toegankelijker te maken? Die vraag lieten Van der Bijl en Van der Steenhoven nog even liggen. Maar fietslessen voor basisschoolleerlingen die niet opgroeien met de fiets, fietslessen voor allochtone vrouwen en het bouwen van voorzieningen in de wijk liggen voor de hand. Van der Bijl: "Bij stations zijn fantastische stallingen gebouwd, maar stallingen in directe woonomgeving ontbreken in sommige wijken. Dat schuurt." 

Minder auto-afhankelijk 

Historicus Patrick Bek van de Technische Universiteit Eindhoven liet zien hoe door functiescheiding en de opkomst van de auto vervoersarmoede ontstond in delen van Rotterdam-Zuid. Een presentatie van Angela van der Kloof (Mobycon) ging over de golfbewegingen in beleidsmatige aandacht voor fietslessen voor allochtone vrouwen. 

Hans Jeekel, deeltijdhoogleraar aan de TUE, vroeg zich hardop af of de fiets de oplossing is. "Ik zie meer in het verminderen van de auto-afhankelijkheid." 

Omdat de auto taken for granted is, zijn de alternatieven zo moeizaam bereikbaar, betoogde hij. Vervoersarmoede speelt niet alleen in arme wijken in de Randstad, maar ook op het platteland, benadrukt Jeekel. Hij noemt het voorbeeld van oudere vrouwen zonder rijbewijs die na de dood van hun man geen vervoer meer hebben. 

De Fietscommunity krijgt een vervolg in 2019, beloofde Jan Klinkenberg van Platform 31. De bijeenkomsten gaan door en de onderzoeksdatabase, de zogenaamde Matrix, wordt verder gevuld. Klinkenberg riep de dragende organisaties van de Fietscommunity wel op om meer ‘commitment’ te tonen. Klinkenberg wil daar de komende tijd afspraken over maken. 

 
Auteur: Karin Broer