Je kunt het niet rechtvaardigen als het niet rechtvaardig is

Mensen met minder geld zijn langer onderweg dan mensen met meer geld. Mensen met een beperking kunnen soms helemaal niet op pad. Zien we dit onderscheid ook in de zorg of in de volkshuisvesting? Is ons mobiliteitssysteem gebaseerd op maatschappelijke of op puur economische principes? En zo ja, is mobiliteit dan wel een overheidstaak? Of zouden we de aanleg van infrastructuur moeten overlaten aan de markt en automobilisten gebruiksrechten laten betalen voor de wegen waarop ze rijden?

"Dit thema, ‘rechtvaardige mobiliteit voor iedereen’, houdt mij al meer dan tien jaar bezig", zegt Karel Martens, professor aan het Technion, het Israëlische ‘Institute of Technology’ in Haifa en tevens verbonden aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. "Mobiliteit’ is een essentiële voorwaarde voor elke mens, maar in het beleid zijn de ogen volledig gericht op de techniek, op het functioneren van het verkeers- en vervoersysteem. De vraag wie door dat systeem nou eigenlijk wordt bediend en, nog belangrijker, wie er niet door wordt bediend, verdwijnt maar al te gemakkelijk uit beeld."

"Ik ben in de periode dat dit thema me bezighoudt, misschien wel gepassioneerd op zoek gegaan naar kennis over rechtvaardig mobiliteitsbeleid. Er is veel geschreven over de soms extreme verschillen in mobiliteit en bereikbaarheid tussen mensen, maar ik heb geen literatuur gevonden waarin op systematische wijze wordt gekomen tot een oordeel over die verschillen. Ik vermoed dat dit te maken heeft met de technische origine van onze discipline. Daarom ben ik zelf systematisch op zoek gegaan naar de principes die ten grondslag zouden moeten liggen aan (ons) mobiliteitsbeleid."

Martens beschrijft deze zoektocht van ruim 2,5 jaar in het boek ‘Transport Justice: Designing Fair Transportation Systems’, een Engelstalige uitgave van Routledge. Hij start zijn analyse met een kritiek op het rechtvaardigheidsprincipe dat aan de basis ligt van ons mobiliteitsbeleid: ‘the greatest good for the greatest number’: "Al onze KBA’s draaien daar nog op. In een periode dat de meeste mensen arm waren, was dit een heel progressief principe. Het werkt namelijk ten gunste van de meerderheid. Toen waren dat de armen, maar nu is dat de middenklasse. Gevolg? Maatregelen gericht op de, gelukkig kleine, groep mensen met échte vervoersproblemen vallen buiten de boot. Maatregelen voor de grote middengroep halen het wel in de kosten-batentest, ook al zijn de baten per persoon nog zo klein."

"Ik vrees dat onze beleidsmensen niet goed in de gaten hebben hoe diep deze wortels zitten. Je ziet het terug in de toebedeling van belastinggelden voor mobiliteit. Het gaat naar infrastructuur voor mensen die zich nu al comfortabel kunnen verplaatsen, vooral met de auto, maar soms ook met de trein. De mensen die het moeilijk hebben worden afgescheept met een doekje voor het bloeden, een laag frequente buslijn bij voorkeur gerund door vrijwilligers. De belastingmiddelen worden niet verdeeld op basis van principes van rechtvaardigheid, zoals wel het geval is in gezondheidszorg of onderwijs."

Hoe?

"Een rechtvaardig mobiliteitssysteem zou er uiteindelijk op gericht moeten zijn iedereen in staat te stellen om deel te nemen aan activiteiten. Hoe? Misschien moet je net als in de zorg denken aan een mobiliteitsverzekering, een garantie dat je je altijd in voldoende mate kunt verplaatsen, ook als je weinig geld hebt, minder goed ter been bent, of te jong bent om een auto te besturen."

Tien-stappenplan 

Martens: "Mijn boek levert niet alleen een systematisch filosofisch fundament voor een rechtvaardig mobiliteitsbeleid. Het presenteert ook een nieuw perspectief op de rol van de overheid en een tien-stappenplan om tot een rechtvaardig vervoersysteem te komen."

Debat

"Rechtvaardigheid is meer dan een opinie of een kwestie van politieke voorkeur. Het vraagt om systematisch analyse en rijke discussie. Mijn boek wil de bouwstenen leveren voor een diepgaand maatschappelijk debat over een rechtvaardig mobiliteitsbeleid."

Hoe rechtvaardig is ons mobiliteitssysteem, volgens u? 

Spreekt dit onderwerp u aan? Of spreekt het perspectief van Karel Martens u juist zeer tegen? U kunt uw mening laten horen op 12 april 2017. TU Delft en Verkeerskunde organiseren samen met Karel Martens een principieel debat over de fundamenten van ons mobiliteitssysteem’, onder de titel: 'Bereikbaarheid voor iedereen'.

Meer informatie over deze bijeenkomst leest u op: http://www.bereikbaarheidvooriedereen.nl/.