Wat de richtlijnen beogen en wat zij daadwerkelijk veroorzaken

vrijdag 23 februari 2018
timer 7 min
Di
Dit artikel is een tweede in een serie onderzoeken naar de mogelijkheden om verantwoord af te wijken van richtlijnen bij werkzaamheden. De onderzoeken worden verricht in opdracht van Van Rens mobiliteit en Korbee &Hovelynck. Klik hier voor een eerder artikel en een blog

Bij tijdelijke wegwerkzaamheden geldt er vaak een aangepaste snelheidslimiet. De maatregelen die worden genomen om de veiligheid van de wegwerker en weggebruiker te garanderen zijn bepaald met een assumptie in gedachte, namelijk de assumptie dat de weggebruiker zich ook aan deze tijdelijke snelheidslimiet houdt. Op basis van metingen toont Van Rens mobiliteit aan dat deze assumptie onterecht wordt aangenomen. Hoe komt het dat bestuurders zich niet aan de toegestane snelheid houden? Hoe kan dit veranderd worden of moet het geaccepteerd worden?

           

Om inzicht te krijgen in de ervaringen van weggebruikers met wegwerkzaamheden is er een online vragenlijst verspreidt, waar 96 personen aan hebben deelgenomen. Een van de gestelde vragen was ‘Heeft u zich aan de regels van de tijdelijke verkeerssituatie gehouden?’. 17% van de respondenten gaf aan zich niet aan de regels te hebben gehouden. Bij de vraag wat de specifieke overtreding was ging het in 82% van de gevallen om het overtreden van de tijdelijke snelheidslimiet. Naast deze toch wel grote groep weggebruikers die zich er bewust van was zich niet aan de snelheidslimiet te houden zal er ook een grote groep bestuurders zijn die zich er niet van bewust is dat zij harder rijden dan toegestaan.

Hoe graag we het namelijk ook zouden willen, toch worden veel van onze handelingen onbewust of automatisch verricht.

           

Om deze laatste uitspraak kracht bij te staan delen wij graag de volgende cijfers met u: tijdens metingen bij wegwerkzaamheden aan de waterlinieweg te Utrecht reed in totaal 50,7% van de 18.214 voertuigen die tijdens de meting passeerden harder dan de tijdelijke toegestane snelheid. Een belangrijke opmerking hierbij: de werkzaamheden waren conform de CROW-richtlijnen ontworpen. Op papier zijn de maatregelen dus correct uitgevoerd, maar kunnen we van een succesvol en bovenal veilig project spreken als de helft van de automobilisten harder rijdt dan toegestaan?

           

De volgende vraag is dan hoe het komt dat zo veel automobilisten de snelheidslimiet overschrijden. Waar de richtlijnen dus lijken aan te nemen dat het presenteren van de snelheid op een bord er in resulteert dat men zich aan deze snelheid gaat houden blijkt toch dat er meer factoren zijn die meespelen in de keuze voor de gereden snelheid door de automobilist. Enkele van deze factoren zullen nu worden toegelicht.

           

Gewoontes.
De mens heeft er baat bij om gewoontes aan te leren, wanneer een gedrag een gewoonte is geworden kost het uitvoeren van dit gedrag veel minder cognitieve capaciteit, die men dan weer ergens anders aan kan besteden. Denk aan een jongere die rijlessen heeft en over iedere handeling moet nadenken, waar deze zelfde persoon na enkele jaren ervaring (handsfree) bellend met zijn baas achter het stuur zit en ondertussen alvast de werkzaamheden van de dag bespreekt. Waar het aanleren van gewoontes dus voordelen heeft kan het ook nadelen met zich meebrengen.

Zo is het moeilijk gewoontes af te leren, zeker wanneer dit sterke gewoontes zijn; gedrag wat men in een grote frequentie heeft vertoond. Als we dit toepassen op het probleem dat een groot deel van de bestuurders te hard rijdt kan dus gesteld worden dat voor bijvoorbeeld woon-werk verkeer zal gelden dat de route van huis naar werk rijden een gewoonte is geworden. Men denkt niet eens meer na over hoe hard er op het gaspedaal gedrukt moet worden op een bepaalde weg, het gebeurd simpelweg.

Echter is het zeer moeilijk om gewoontes af te leren.

Vaak is men zich niet eens bewust van zijn of haar gewoontes. Kijk maar naar de resultaten uit de vragenlijst; minder dan 20% van de bestuurders was zich er van bewust harder te rijden dan toegestaan, waar in een echte meting meer dan 50% van de bestuurders te hard reed. De bevindingen van Maks Keppel, die eerder publiceerde in deze onderzoeksreeks, moeten dus goed in acht worden genomen om de kans zo groot mogelijk te maken dat de veranderde situatie, en daarmee de urgentie van het aanpassen van gedrag, waargenomen worden.

           

De volgende vraag is dan: wat kunnen we doen om over deze gewoontes heen te komen? Althans dat zou misschien uw eerste vraag zijn, maar laten we er anders naar kijken: Gegeven het feit dat men gewoontes aanleert en deze moeilijk af te leren zijn, hoe gaan wij hier op in spelen? Een gewoonte ontstaat wanneer een specifiek gedrag vertoond wordt en dit vervolgens meerdere malen wordt herhaald.

De cruciale periode is dus de beginperiode, hierin wordt bepaald hoe het gedrag uitgevoerd gaat worden. Voor rijgedrag is dit tijdens de rijlessen en de periode als beginnend bestuurder. Tijdens deze lessen wordt de student twee dingen geleerd: kijk naar de snelheid op de verkeersborden én kijk naar hoe de weg en de omgeving er uit zien om te bepalen wat de juiste toegestane snelheid is. Verkeersborden geven in een oog opslag weer wat de toegestane snelheid is, maar de hoeveelheid borden die geplaatst kunnen worden en hoeven te worden is beperkt. De omgeving en weg zijn er echter continu, dus wanneer men het bord gemist heeft omdat men aan het praten was, de kinderen op de achterbank in bedwang probeerde te houden, die ene quiz op de radio aan het meespelen was of nog snel een ontbijtje naar binnen aan het werken was zullen ze dus naar de weg kijken; hoe hard mag ik hier rijden?

           

Bij deze vraag gaat het vaak fout. Wanneer een weg in eerste instantie wordt aangelegd zullen de weg en de toegestane snelheid op de borden met elkaar in overeenstemming zijn. Echter wanneer de snelheid op bestaande wegen wordt aangepast, worden vaak alleen de borden aangepast en worden enkele kleine maatregelen genomen. De situatie voor de bestuurder wordt ambigu; het bord zegt dat ik hier 50 k/m per uur mag rijden maar deze weg ziet er uit alsof ik 80 k/m per uur mag rijden, wat doe ik nu?

           

Norm
Wanneer een situatie ambigu is kan men verschillende maatregelen nemen; informatie opzoeken (dit is niet mogelijk/wenselijk tijdens het autorijden) of kijken naar de sociale omgeving; wat doen de mensen om mij heen? Dit heet ook wel de descriptieve norm: het gedrag wat anderen in de omgeving vertonen wordt als norm gezien voor wat juist gedrag is. Deze descriptieve norm is onderdeel van het probleem; het deel van de automobilisten dat uit gewoonte 80 k/m per uur rijdt zal dit waarschijnlijk blijven doen, zeker in de eerste periode nadat de nieuwe snelheid is ingevoerd. De bestuurders die de situatie als ambigu ervaren en kijken naar wat hun omgeving doet zullen dus bestuurders zien die 80 k/m per uur rijden en zullen zich hier zeer waarschijnlijk op aanpassen. Met als resultaat dat nog steeds een groot deel van de bestuurders te hard rijdt.

           

Op basis van bovengenoemde processen kunnen dus de volgende adviezen gegeven worden. Allereerst, zorg ervoor dat mogelijke veranderingen aan de toegestane snelheid zo optimaal mogelijk worden weergegeven, het onderzoek van Maks Keppel geeft hier richtlijnen voor. Ten tweede; het ligt in de natuur van de mens om gewoontes aan te leren, dit moeten wij accepteren en bij besluitvorming in overweging nemen; hoe noodzakelijk is het om de toegestane snelheid op deze weg aan te passen en hoeveel bestuurders zullen zich ook daadwerkelijk aan deze snelheid gaan houden?

Tot slot: Zorg er voor dat de toegestane snelheid en de omgeving in lijn zijn met elkaar. Maak de overweging; moeten we de snelheid mogelijk niet aanpassen of indien dit geen optie is, hoe kunnen we de omgeving dusdanig aanpassen dat het in lijn is met de nieuwe toegestane snelheid.

           

 
Auteur: Noortje den Herder, Universiteit van Amsterdam

mail_outline

Aanmelden voor de nieuwsbrief

Reactie plaatsen

Beperkte HTML

  • Toegelaten HTML-tags: <a href hreflang> <em> <strong> <cite> <blockquote cite> <code> <ul type> <ol start type> <li> <dl> <dt> <dd> <h2 id> <h3 id> <h4 id> <h5 id> <h6 id>
  • Regels en alinea's worden automatisch gesplitst.
  • Web- en e-mailadressen worden automatisch naar links omgezet.
  • Lazy-loading is enabled for both <img> and <iframe> tags. If you want certain elements skip lazy-loading, add no-b-lazy class name.