Stoppen met roken lukte toch ook?

maandag 4 maart 2019
timer 6 min

Van een intensieve en integrale langetermijnaanpak ten aanzien van smartphonegebruik in het verkeer is nog geen sprake. Terwijl zo’n aanpak juist tot succes kan leiden. Denk maar aan de manier waarop we roken uit onze samenleving hebben verbannen. Dit artikel biedt een recept voor een masterplan waar het beste zo snel mogelijk aan begonnen kan worden. 

Ons smartphonegebruik krijgt steeds meer trekjes van een verslaving. Verslaving ontstaat doordat onze hersenen ons belonen. Bij het gebruik van de smartphone komt – net als bij andere leuke dingen als seks en lekker eten – dopamine vrij. Omdat je hersenen gewend raken aan een bepaalde hoeveelheid dopamine, loop je het risico geleidelijk aan steeds meer te willen. Veel mensen krijgen dankzij deze continue behoefte aan beloning fobie-achtige klachten als ze geen mobiel bij de hand hebben. Meer dan de helft van de jongeren tussen acht en achttien jaar geeft al aan niet meer te kunnen leven zonder smartphone. Nomofobie heet dat [*]. 

Het huidige beleid ten aanzien van smartphonegebruik in het verkeer kenmerkt zich door het ontbreken van een kordate en integrale aanpak. Ad-hoc campagnes komen en gaan. In de auto is de pakkans erg laag en nog steeds geeft iedereen – ook rolmodellen op televisie – toe dat ook zij regelmatig met hun smartphone in het verkeer in de weer zijn. Intussen worden onze dromen gevoed met auto’s die zelf rijden waardoor we steeds minder hoeven op te letten. Wat te doen? 

Twee mythes  

Volgens emeritus professor psychologie aan de University of Massachusetts Icek Ajzen circuleren er onder professionals die trachten menselijk gedrag te beïnvloeden twee populaire mythes. De eerste is dat (meer) kennis leidt tot (ander) gedrag. Helaas, bewijs is er niet voor. De tweede is dat een positieve houding tot bijpassend gedrag leidt. Wie positief over verkeersveiligheid denkt, zal de smartphone tijdens het rijden wel in de zak houden. Wederom misgeschoten. We appen en internetten ons een slag in de rondte in het verkeer, aan de hand waarvan we concluderen dat het risico ervan eigenlijk wel meevalt. 

Een theorie van voorgenomen gedrag 

Ajzens ontwierp een theorie over hoe gedrag en gedragsverandering tot stand komen. Hij spreekt daarin van drie cruciale factoren [*] 

1.De attitude (houding, overtuiging) die bij het gedrag hoort. Dit is onze opvatting over waar het gedrag toe leidt en wat het ons oplevert.  

2.De subjectieve norm. Dit is onze inschatting van wat andere mensen in onze omgeving vinden van ons gedrag. 

3.De waargenomen beheersbaarheid. Dit is de mate waarin wij het gevoel hebben zelf invloed te hebben op het wel of niet vertonen van het gedrag. 

Eigenlijk is het dus betrekkelijk eenvoudig. Gedragsverandering lukt als je aan alle drie de overwegingen sleutelt. Toch lijkt op het eerste gezicht deze theorie voor het veranderen van smartphonegebruik in het verkeer weinig te bieden te hebben.  

Kijk maar mee: 

1.Veel verkeersdeelnemers denken veilig hun smartphone te kunnen gebruiken achter het stuur. De zelfoverschatting viert hoogtij.  

2.De meeste mensen zullen zeggen dat smartphonegebruik in het verkeer niet slim is, maar heel veel mensen doen het (subjectieve norm). 

3.Nieuwsgierigheid in combinatie met het ontbreken van serieus risicobesef doen ons iedere keer weer onmiddellijk naar de smartphone grijpen, ook achter het stuur.  

Weinig bemoedigend dus. Maar voordat we de theorie van Ajzen afserveren, vraag ik met mij een kijkje te nemen bij de verbluffende omwenteling die zich de afgelopen twintig jaar heeft voorgedaan op een ander breed maatschappelijk vraagstuk: het roken. Een korte analyse van deze ommekeer in denken en doen, biedt wellicht toch aanknopingspunten voor onze strijd tegen de smartphone in het verkeer.  

Het begon klein met een rechtszaak waarin iemand een rookvrije werkplek afdwong [*]. Langzaam maar zeker werd de publieke opinie aan het wankelen gebracht. De slogan ’Roken, we komen er samen wel uit,’ afkomstig van de tabaksindustrie, keerde zich al snel tegen hen. De frontale aanval tegen het roken verliep uiteindelijk via alle aspecten van Ajzens denkmodel. De aandacht verschoof van de roker naar de niet-roker. Die was eigenlijk de dupe. Zo kregen rokers in hoog tempo een schuldgevoel aangepraat. De heersende attitude (eerste aspect) bij het rookgedrag was niet langer dat je stom was als je je eigen gezondheid in gevaar bracht, maar dat het niet paste om anderen op te zadelen met jouw verslaving. Daarnaast werd de norm (het tweede aspect) zienderogen bijgesteld. In discussieprogramma’s werd de samenleving aangesproken en gehoord. Waar in films eerst alle helden rookten, werd dit gedrag gaandeweg gereserveerd voor de boeven en weldra verdween de sigaret helemaal van het witte doek. Ook het derde aspect van Ajzens theorie (waargenomen beheersbaarheid) werd bij de kop gepakt. Stap voor stap werd het roken in openbare ruimten verboden. 

Recept voor een integrale aanpak  

Op basis van de geslaagde omwenteling die zich bij het roken heeft voltrokken kan aan de hand van Ajzens theorie een recept worden uitgeschreven voor een integrale aanpak waarmee werkelijk het smartphonegebruik achter het stuur een halt kan worden toegeroepen. Het vereist wel dat we binnen de verkeers- en beleidswereld alle neuzen dezelfde kant opzetten en er ook echt voor willen gaan.  

 

Het recept: 

1.Intensiveer en verbeter de campagnes. Maak diverse varianten van goed doordachte en zorgvuldig uitgewerkte campagne-uitingen. Denk aan de juiste framing en zorg dat deze campagnes op veel plekken terugkomen. Zorg tegelijk voor een overkoepelend beeldmerk.  

2.Spreek minder het individu aan als boosdoener, maar wakker een maatschappelijke discussie aan. Praatprogramma’s lenen zich hier bij uitstek voor.  

3.Positioneer ‘niet-appen in het verkeer’ als de gewoonste zaak van de wereld. Veroordeel misstappen streng. Benadruk het gewenste gedrag zo nu en dan in populaire televisieseries en films Dit beïnvloedt zowel de attitude als de norm. 

4.Zet educatie-programma’s op voor scholen en jongerenorganisaties. Laat de doelgroep zelf problemen benoemen en oplossingen aandragen. In de psychologie heet deze techniek ‘self-persuasion’).  

5.Stimuleer en benut technische mogelijkheden die het ongewenste gedrag lastig of onmogelijk te maken, en het ongewenste gebruik van smartphones vaststellen. Verander waar nodig hiervoor wet- en regelgeving.  

6.Breng de mogelijkheden van mensen om de smartphone in het verkeer te gebruiken trapsgewijs terug. Zorg dat de pakkans drastisch toeneemt. Verhoog tegelijk of vlak daarna de strafmaat en doe dit niet andersom.  

Originele artikel
Dit artikel verscheen in Verkeerkunde 1/2019. Het betreft een samenvatting van een integraal artikel metbronvermeldingen [*]. Klik hier voor het originele artikel dat eerder verscheen in het vakblad Verkeersrecht  

Over de auteur
Gerard Tertoolen, senior adviseur XTNT en eigenaar van De Verkeerspsycholoog GTi 

 
Auteur: Gerard Tertoolen

Shutterstock

mail_outline

Aanmelden voor de nieuwsbrief

Reactie plaatsen

Beperkte HTML

  • Toegelaten HTML-tags: <a href hreflang> <em> <strong> <cite> <blockquote cite> <code> <ul type> <ol start type> <li> <dl> <dt> <dd> <h2 id> <h3 id> <h4 id> <h5 id> <h6 id>
  • Regels en alinea's worden automatisch gesplitst.
  • Web- en e-mailadressen worden automatisch naar links omgezet.
  • Lazy-loading is enabled for both <img> and <iframe> tags. If you want certain elements skip lazy-loading, add no-b-lazy class name.