Scriptie: Effect van fietsers op de capaciteit van enkelstrooksrotondes (VK 8/2010)

Samenvatting scriptie Tim Dragtstra en Ruud Elferink, Hogeschool Windeshieim, Royal Haskoning

Een samenvatting van dit artikel is gepubliceerd in Verkeerskunde 8/2010

Kruispunten maatgevend bij afwikkelen van verkeer

Het wegennet van Nederland raakt steeds voller. Niet alleen het (landelijke) hoofdwegennet, maar ook het stedelijke wegennet. De kruispunten spelen hierin een essentiële rol. De verkeersafwikkeling wordt namelijk voor een belangrijk deel bepaald door het afwikkelingsniveau op kruispunten. Een rotonde is nog steeds een vaak toegepaste kruisingsvorm. Het is daarbij van belang een goede inschatting te kunnen maken van het afwikkelingsniveau. Door de vakwereld wordt veelal gebruik gemaakt van de ‘meerstrooksrotondeverkenner’. Het effect van fietsverkeer is hierin niet of zeer beperkt opgenomen.

Meer inzicht in het effect van fietsers op capaciteit rotondes is gewenst

De huidige methodieken die de verkeersafwikkeling beschrijven op rotondes zijn niet geschikt voor de bepaling van de wachttijden op de toeritten van rotondes. In de meeste gevallen houden deze methodieken namelijk geen rekening met fietsverkeer. Voor een rotonde zijn er enkele rekenmethoden om de capaciteit te bepalen. Sommige daarvan (bijvoorbeeld ‘rotondedesigner’) geven een goede indicatie van de capaciteit voor rotondes waar de fietser in of uit de voorrang afgewikkeld wordt. Maar deze zijn doorgaans niet eenvoudig en/of snel te gebruiken en zijn bovendien vaak verouderd. Daarnaast geven lang niet alle methoden een voorspelling van de wachttijd wanneer het fietsverkeer voorrang heeft.

Omdat actuele methodieken ontbreken om het effect inzichtelijk te maken hebben wij onderzoek verricht waarbij het voorkomen/minimaliseren van vertragingen/opstoppingen bij nieuw te realiseren enkelstrooksrotondes centraal heeft gestaan. Specifiek gaat het om situaties waarbij fietsers op een vrijliggend fietspad voorrang hebben op het autoverkeer.

Om tot het doel van het onderzoek te komen is uitgebreid literatuur- en veldonderzoek verricht, en zijn simulaties en analyses uitgevoerd. Literatuuronderzoek is gebruikt om reeds bestaande methoden in kaart te brengen. Hierbij is gekeken naar methoden die de verkeersafwikkeling bij een rotonde voorspellen.

Focus op enkelstrooksrotondes

De focus van het onderzoek ligt op enkelstrooksrotondes, waarbij fietsers voorrang hebben op het autoverkeer. Dit omdat de fietsers binnen de bebouwde kom meestal voorrang hebben op het autoverkeer. In het gros van de gevallen gaat het om enkelstrooksrotondes. Daarnaast verschillen enkelstrooksrotondes onderling minder van elkaar dan tweestrooksrotondes en zijn dus makkelijker te vergelijken. Onderstaande bevindingen zijn dan ook alleen van toepassing op enkelstrooksrotondes waarbij het fietsverkeer voorrang heeft.

Gevolgde methode: veldwerkonderzoek en simulaties

Om de informatie omtrent het effect van de fietsers op de wachttijden op toeritten van enkelstrooksrotondes te verkrijgen, is gestart met veldonderzoek. De verkregen informatie is statistisch geanalyseerd. Dit heeft geleid tot inzicht in de variabele pae-waarde van de fietsers, afhankelijk van het verkeer op de rotonde. De uitkomsten zijn vertaald naar de capaciteit en intensiteiten van de verschillende rotondetoeritten. Ook is door middel van een regressielijn in de puntenwolken en het berekenen van een correlatiecoëfficiënt de betrouwbaarheid van de verschillende verbanden bepaald.

Om de analyses verder te kunnen onderbouwen is er met de gegevens uit de veldtellingen een simulatie opgesteld. Op deze manier zijn meer gegevens gegenereerd en is er waardevolle informatie verkregen over het aantal voertuigen en wachttijden. Deze informatie is vergeleken met de uitkomsten van de ‘meerstrooksrotondeverkenner’ en de nomogrammen uit CROW publicatie 126, eenheid in rotondes.

De voornaamste conclusies

De grote hoeveelheid data die uit het simulatiemodel naar voren is gekomen is uitvoerig geanalyseerd. Als gevolg van verschillende intensiteiten van het kruisend fietsverkeer op de rotonde is bepaald wat de capaciteitsreductie is van het verkeer op de toerit. Dit is telkens in stappen van 120 fietsers gedaan. Conclusie is dat de reductie per uur gemiddeld 40 motorvoertuigen betreft. Hierbij moet wel vermeld worden dat bij het onderzoek geen rekening is gehouden met de afritten. De capaciteitsreductie die optreedt door kruisend fietsverkeer op de afritten van rotondes is dus niet meegenomen in de berekening.

Ook de wachttijden zijn aan de hand van de extra verkregen gegevens uit de simulaties bepaald, ook hier met stappen van telkens 120 fietsers. De analyses zijn zoveel mogelijk vergelijkbaar gehouden met de uitgangspunten van de ’meerstrooksrotondeverkenner’.

Uit de analyses valt te concluderen dat het effect van het fietsverkeer op de wachttijden op de toeritten van de rotondes gering, doch aanwezig is; 2,4 seconden per 120 kruisende fietsers per uur extra. Dit geldt over een afstand van 23 meter (4 à 5 auto’s). De wachttijden op de toerit lijken pas onacceptabel te worden wanneer er in totaal 1020 fietsers per uur de toerit kruisen. Dit is echter wel afhankelijk van het verkeer op de rotonde en op de toerit. Hiermee is aangetoond dat het effect van de voorranghebbende fietsers op een rotonde gering, doch aanwezig is.

Met deze gegevens is vervolgens een aangepast ‘meerstrooksrotondeverkennermodel’ opgezet. Deze spreadsheet zal nog nader uitgewerkt, geanalyseerd en getoetst moeten worden met meerdere intensiteitensets. Wanneer dit 100 procent betrouwbaar is, kan deze versie wellicht worden opgenomen als tabblad in de bestaande ‘meerstrooksrotondeverkenner’. Hiervan kan de vakwereld veel gemak hebben, aangezien fietsers binnen de bebouwde kom van invloed zijn op de wachttijden en IC-waarden van toeritten van enkelstrooksrotondes.

Met de verworven inzichten tot nu toe zijn er nu al meer betrouwbare uitspraken te geven over de te verwachten wachtrijen en IC-waarden ter hoogte van een nieuw aan te leggen rotonde waarbij fietsers oversteken.

De volledige scriptie 'Effect van fietsers op de capaciteit van enkelstrooksrotondes'

 
Auteur: Margriet Verhoog