Onderzoek 'Vrijwillig uit de auto' van Centraal Planbureau

donderdag 25 oktober 2018
timer 6 min
Ge
Gedragscampagnes als Low Car Diet kunnen een kansrijke methode zijn om werk gerelateerd autogebruik te verminderen. Om aan te tonen of zulke interventies ook op grote schaal effectief kunnen zijn, zijn experimenten nodig met een wetenschappelijke invalshoek. Dit blijkt uit het onderzoek ‘Vrijwillig uit de auto’ van het Centraal Planbureau.

Het dominante vervoermiddel is nog altijd de brandstofauto en deze komt met bekende nadelen: files, fijnstof en CO2-uitstoot. Bovendien zijn deze negatieve effecten aan het toenemen (CPB, PBL, 2016). Gedragsbeïnvloeding is één van de methoden om te proberen om het autogebruik terug te dringen. NS en Stichting De Reisbeweging droegen het programma Low Car Diet (LCD) bij ons aan als voorbeeld van een gedragscampagne die grote verminderingen in autogebruik laat zien. Op het eerste gezicht zijn de uitkomsten van LCD spectaculair. Naar aanleiding van deze bevindingen zijn we gaan kijken naar de effecten van gedragsbeïnvloeding op mobiliteit. Dit hebben we gedaan met een overzicht van de wetenschappelijke literatuur en een analyse van de effecten van het LCD zelf.  

Inzichten gedragsbeïnvloeding  

Om de bestaande inzichten in kaart te brengen hebben we een analyse gedaan van 183 onderzoeken naar gedragsverandering en mobiliteit. We keken daarbij naar zowel zakelijk als woon-werkverkeer. Omdat bleek dat het merendeel van de gevonden onderzoeken gebreken vertoonde in de wetenschappelijke methodiek, maakten we een subselectie van twaalf sterk onderbouwde studies. 

De resultaten van de twaalf studies lopen sterk uiteen. Zeven ervan rapporteren geen effect op het autogebruik, de overige vijf laten juist zeer grote effecten zien (tot 20 procent afname). Er bestaat veel overlap in de genomen maatregelen tussen onderzoeken met veel en met weinig of geen effect. Daardoor geven deze studies helaas geen eenduidig beeld van wat de meest effectieve maatregelen zijn. 

We achten het mogelijk dat gedragsinterventies enkele procenten vermindering van het autogebruik kunnen bereiken als ze goed zijn vormgegeven. Dat klinkt misschien weinig, maar gedragsinterventies lijken relatief goedkoop in te voeren. Deelnemers aan deze programma’s kunnen uiteindelijk zelf vrijwillig hun gedrag aanpassen en zullen binnen hun situatie het beste vervoermiddel kiezen, zonder directe financiële prikkels of dwang. De maatschappelijke baten van zulke interventies (milieuverontreiniging, congestie, minder ongelukken) kunnen dus opwegen tegen de beperkte kosten. 

Opzet Low Car Diet 

LCD is ontstaan als een ludieke actie, waarbij tien directeuren van grote bedrijven een maand lang hun autosleutels inleverden. In de loop der jaren is LCD uitgegroeid tot een jaarlijkse landelijke mobiliteitswedstrijd. De veronderstelling van dit programma is dat als werknemers duurzame vervoermiddelen (beter) leren kennen, zij ze ook meer zullen gaan gebruiken. 

De opzet van LCD is grootschaliger en uitgebreider vergeleken met de twaalf studies uit de literatuur. Kenmerkend voor de LCD-aanpak is het wedstrijdelement. Tijdens de wedstrijd, die een maand duurt, zijn er veel verschillende middelen beschikbaar waaronder (wedstrijd)dashboards, gratis ov-kaarten en elektrische auto’s en fietsen. 

Een editie van LCD bestaat vanuit een deelnemer gezien uit drie perioden: de voormeting, de LCD-wedstrijd zelf en de nameting. In de voormeting vullen deelnemers één week hun werkelijke reisgedrag in per rit, inclusief eventuele verlofdagen. Zij doen dit in de weken voor de LCD-wedstrijd. Een compleet ingevulde voormeting is een voorwaarde voor deelname. De LCD-wedstrijd zelf duurt vier weken, waarin deelnemers weer hun reisgedrag per rit invullen. De nameting vond in de zomer van 2016 tegelijk plaats voor alle deelnemers aan LCD 2014, 2015 en 2016. 

Resultaten 

Uit statistische analyse van twee edities van LCD blijkt dat het programma binnen het woon-werkverkeer een afname van rond de 35 procent teweegbracht in het aantal autokilometers (zie tabel). Dit percentage is inclusief elektrische auto’s, die wel kunnen zorgen voor een afname van de CO2-uitstoot maar nog steeds bijdragen aan het fileprobleem. Onder deelnemers met een brandstofauto (benzine of diesel) was deze daling zelfs 45 procent. Bijna eenderde van de autorijdende deelnemers maakte in de nameting geen autokilometers meer, terwijl ze dit in de voormeting wel deden. 

Een vervolgvraag is of dit effect structureel blijft bestaan of dat het kortdurend is en uiteindelijk wegebt. Na de campagne bleef dit effect onder de deelnemers aanwezig. De editie van 2016 laat de effecten op kortere termijn (nameting na 10 weken) zien en editie 2014 op langere termijn (nameting na 84 weken). 

Echter, de resultaten van LCD gelden om drie redenen waarschijnlijk niet voor grotere populaties. Allereerst zijn de deelnemende bedrijven niet willekeurig geselecteerd. Daarnaast kunnen werknemers binnen die bedrijven zichzelf aanmelden. Tot slot valt niet uit te sluiten dat vooral de werknemers met een grote afname in autogebruik de moeite hebben genomen de enquêtes in te vullen. Daardoor is de deelnemersgroep niet representatief voor de gemiddelde forens, net als in veel studies uit de literatuur. We verwachten dat deze ‘drievoudige zelfselectie’ leidt tot een sterke overschatting van het effect dat het programma op de gemiddelde automobilist zou hebben. 

Aanbevelingen  

We concluderen dat mobiliteitscampagnes vaak nog tekort komen in hun wetenschappelijke onderbouwing. Hierdoor is het onzeker of een dergelijke campagne ook op grotere schaal effectief zal zijn. We doen een aantal aanbevelingen op basis van de inzichten uit de literatuur en de resultaten van LCD. 

De belangrijkste verbetering is het vermijden van zelfselectie. Dit kan bijvoorbeeld door bedrijven (en hun werknemers) willekeurig te selecteren en aan te schrijven, in plaats van dat zij zichzelf kunnen aanmelden. Een andere mogelijkheid is het werken met wijken in plaats van bedrijven. Binnen wijken kan het makkelijker zijn om een getrouwe afspiegeling van de bevolking te krijgen dan bij een (groot) bedrijf, dat er als organisatie bepaalde waarden, cultuur en gewoonten op nahoudt. 

Verder wordt de betrouwbaarheid van de nameting hoger als deelnemers die hem niet hebben ingevuld worden nagebeld. Bij een grote non-respons is het mogelijk dat de resultaten van de nameting vooral bestaan uit deelnemers bij wie het effect groot was. Daarnaast is het aan te raden een controlegroep te gebruiken: een groep die niet deelneemt aan de interventie. Deze groep dient dan als referentie voor de ‘behandelgroep’. 

Ten slotte is het belangrijk om de reisdata zo uniform mogelijk te verzamelen. Het gaat dan bijvoorbeeld om het vastleggen van de reiskilometers (bijvoorbeeld met GPS) en om eenduidige vragenlijsten die duidelijk aangeven welke reisdagen deelnemers moeten vastleggen. 

Goed onderbouwd vervolgonderzoek naar de effecten van LCD en soortgelijke programma’s is zinvol. Als uit dit onderzoek een afname in autogebruik van enkele procenten minder nog steeds haalbaar blijkt, dan komt ook de mogelijkheid om ze breder in te zetten steeds meer in beeld. 

LCD editie 

totaal aantal respondenten 

aantal autogebruikers 

daling autokilometers (alleen benzine en diesel)  

Daling autokilometers (benzine, diesel en elektrisch) 

2014 

123 

72 

47% 

32% 

2016 

234 

116 

45% 

39% 

 
Auteur: Tijl Hendrich, Thomas Michielsen, Peter Zwaneveld en Gerard Verweij, Centraal Planbureau

Onderzoeker Tijl Hendrich overhandigde het rapport 'Vrijwillig uit de auto' aan Staatssecretaris Stientje van Veldhoven.

mail_outline

Aanmelden voor de nieuwsbrief

Reactie plaatsen

Beperkte HTML

  • Toegelaten HTML-tags: <a href hreflang> <em> <strong> <cite> <blockquote cite> <code> <ul type> <ol start type> <li> <dl> <dt> <dd> <h2 id> <h3 id> <h4 id> <h5 id> <h6 id>
  • Regels en alinea's worden automatisch gesplitst.
  • Web- en e-mailadressen worden automatisch naar links omgezet.
  • Lazy-loading is enabled for both <img> and <iframe> tags. If you want certain elements skip lazy-loading, add no-b-lazy class name.