Change is Cool!

vrijdag 27 mei 2016
timer 10 min
Een samenvatting van dit artikel verscheen in VK3/2016 onder de titel 'Change is cool! Zo stimuleer je fiets

In januari verscheen bij CROW-Fietsberaad het e-book ‘Change is Cool’, genoemd naar een studie waarbij 15 regionale fietsstimuleringsprojecten zijn geanalyseerd. De analyseresultaten dienen ter inspiratie en ondersteuning. Zeker nu de nieuwe ronde Beter Benutten-projecten op gang komt, waarin gedragsbeïnvloeding ‘hot topic’ is. Hieronder uit deze studie, een aantal belangrijke tips en tricks, als handvat voor een succesvolle fietsstimuleringsaanpak.

Wind mee en wind tegen

Jaarlijks maken we ruim 4,5 miljard fietsritten, waarbij we 15 miljard kilometer afleggen. De fiets wordt door tweederde van alle Nederlanders in verband gebracht met vreugde. Negatieve emoties komen bij de fiets veel minder voor (slechts bij 4 procent- afbeelding 1). Verder is fietsen goedkoop en wint het soms zelfs qua reistijd – mede dankzij alle files - van de auto. Fietsen heeft in Nederland gelukkig de wind mee. Op het eerste gezicht lijken we dus geen duwtje in de rug nodig te hebben.

Afbeelding 1

Genoeg argumenten om te gaan en te blijven fietsen. We weten inmiddels echter ook dat ons rationele brein niet de enige stuurman op het schip is. Bij de gedachte aan fietsen kunnen zomaar doemscenario’s vol regen, vermoeidheid, bezweet op het werk komen en lekke banden tussen onze grijze cellen naar de oppervlakte komen. Die gedachten alleen al kunnen bij fervente automobilisten de hartslag doen stijgen. Willen we het fietsgebruik in het woonwerk-verkeer stimuleren, dan blijken we hier en daar toch wat last te hebben van tegenwind.

In de afgelopen periode is veel kennis en ervaring opgedaan met fietsstimulering,

vooral ook in het kader van het programma Beter Benutten van het ministerie van Infrastructuur en Milieu Als aanloop voor de studie Change is Cool, waar dit artikel over verhaalt, zijn 15 fietsstimuleringsprojecten uit verschillende regio’s aan een nadere analyse onderworpen.

De 15 projecten die zijn geanalyseerd

Deze selectie van projecten is voor een belangrijk deel gebaseerd op diversiteit in aanpak. Er is gekeken op welke manier zij aan de slag zijn gegaan met het werven van deelnemers, het op gang brengen van gedragsverandering en het stimuleren van het gedragsbehoud. Vervolgens zijn diverse projectleiders en betrokken werkgevers geïnterviewd. Ook werd een sessie georganiseerd met diverse direct betrokkenen. Een en ander resulteerde in een inspiratieboek (een e-book) over fietsstimulering. Hieronder belichten we enige highlights. Het is slechts een greep uit de tips en tricks uit het e-boek.

Op gang komen: deelnemers werven

Een goed begin is het halve werk. Om het gedrag van (een groep) mensen effectief te beïnvloeden, hangt veel af van hoe je ze benadert en of je de juiste snaar weet te raken. Vaak zit de kracht van de boodschap verscholen in de eenvoud. Terugkijkend naar de successen uit het verleden, is de conclusie gerechtvaardigd dat er geen standaard ‘beste manier’ is om een project aan te vliegen. In sommige projecten wordt gericht op zoek gegaan naar de meest kansrijke doelgroep. In andere projecten wordt in principe ‘iedereen’ benaderd en wordt daarna pas gesegmenteerd. Veel hangt af van de smaak van een projectleider, de wensen van bestuurlijke kopstukken of ervaringen binnen een regio in het verleden.  Over het algemeen is de doelgroepanalyse bij de geanalyseerde projecten nog voor verbetering vatbaar. Er wordt vaak in algemene termen gewerkt. Er zou meer aandacht uit mogen gaan naar zaken als ‘wat kenmerkt de doelgroep qua reisgedrag, wat  kan hen in beweging krijgen het eens anders te gaan doen (motiveren) en wat houdt hen tegen (weerstanden)?  

Engagement

In een succesvol project voelen deelnemers zich betrokken bij de fietsactie en de ‘uitdaging’ (lees: gedragsverandering) waarvoor ze staan. Ze willen graag meedoen en invloed uitoefenen op het project. We noemen dit engagement. Engagement heeft een cognitieve, emotionele en gedragscomponent. De cognitieve component betreft  ‘what’s in it for me’? Het zijn de rationele argumenten om mee te doen: de file ontlopen, gezonder worden, waardering van je collega’s krijgen. De emotionele component is het gevoel dat deelname oproept: ‘het is een leuk project’, ‘het doet me eindelijk de stap nemen die ik al zolang wilde’, ‘ik voel me beter/gelukkiger nu ik fiets’. De gedragscomponent betreft het uiteindelijk vertoonde gedrag, het fietsen! Om het nieuwe gedrag in gang te zetten en om het te laten voortbestaan, is interactie van projectleiding met de deelnemers cruciaal: feedback (wat leverde het op?) en feed-forward (wat kan het allemaal nog opleveren?) zijn hierbij sleutelwoorden. 

Op de pedalen: de gedragsverandering krijgt vorm

Gemak dient de mens. Iedere hobbel die genomen moet worden om te kunnen deelnemen, is een potentieel afhaakmoment. Daarom dient de aanmeldprocedure uiterst eenvoudig te zijn, moeten deelnemers (werkgevers én werknemers) ontzorgd worden en moet men snel geholpen worden met vragen of bij problemen.

De voordelen van fietsen zullen veelal duidelijk worden als men eenmaal begint en het een tijdje volhoudt. Gedragsverandering is echter lastig, dus als je teveel in eens vraagt, weinig vergevingsgezind bent en uitstappen erg moeilijk maakt, werp je blokkades op. Binnen de psychologie staat het begrip “self-efficacy” voor de inschatting van het eigen kunnen. Als je hier te hoge drempels opwerpt stoppen mensen voor ze echt op gang gekomen zijn. Gedragsverandering is het meest waarschijnlijk als er iets aan de hand is. Dat wil zeggen als er een zichtbare verstoring van de regelmaat van alle dag is; denk aan wegwerkzaamheden, een brug die gedurende langere tijd niet bruikbaar is, verhuizing of reorganisaties van bedrijven, et cetera.  Dergelijke ‘discontinuïteiten’ vormen ideale aangrijpingspunten, maar ook een risico. Als de ‘verstoring’ voorbij is, is de kans op terugval naar het oude gedrag relatief groot. Zet daarom al snel in op intrinsieke motieven (gezondheid, fun), naast de functionele kant van bijvoorbeeld overlast vermijden tijdens de verstoring.

 

Competitie en motieven

Er wordt in de projecten nog al eens ingezet op competitie-elementen. Winnen van jezelf, van collega’s of van andere bedrijven. De ervaringen daarmee zijn wisselend. Soms werkt het, soms ziet men er niets in. Een competitie is leuk als inspanningen wat opleveren, maar kan leiden tot frustratie als doelen niet worden behaald of als een ander er steeds met de winst vandoor gaat. Reden om hier voorzichtig mee om te gaan en goed te monitoren of de competitie stimuleert of juist frustreert. Speel in op interne goalsetting als blijkt dat competitie met anderen tot frustratie leidt.

Uit de analyse van de projecten blijkt dat motieven om te fietsen gedurende een project kunnen veranderen. Veel automobilisten beginnen met fietsen omdat ze de file zat zijn in combinatie met het verdienen van een beloning. Naar mate men fietst wordt gezondheid en fit voelen vaak belangrijker. Beweeg in je project mee met deze verandering van motieven.

De vaart erin houden: gedragsbehoud

De belangrijkste voorwaarde voor blijvende gedragsverandering is intrinsieke motivatie. Een beloning of een spelelement kan mensen naar de fiets lokken, maar als men niet zelf de voordelen van het fietsen leert kennen, dan is de kans op terugval groot. Bij intrinsieke motivatie gaat het bijvoorbeeld om gezondheid, conditie, fun, buiten zijn, tijdswinst boeken of bij de groep actievelingen op het werk horen. Als men de wereld met andere ogen is gaan bekijken, dan is de kans op blijvende verandering groot. We noemen dit de Vuja dé, als variant op de Deja vu. Bij laatstgenoemde het gevoel betreft dat je iets  beleeft dat je al eerder hebt meegemaakt, laat de Vuja dé  je iets maken wat je al veel eerder had willen beleven: 'nu ik ben gaan fietsen merk ik pas hoe fijn dat is!' Voor deelnemers bij wie dit gevoel niet meteen volledig overtuigt, is een vervolgaanbod aan te bevelen. Als het programma een tijdje loopt, biedt dan iets nieuws aan (een extra beloning of het vieren van behaalde doelen bijvoorbeeld), waardoor mensen weer even extra gemotiveerd worden.

De randvoorwaarden dienen natuurlijk ook in orde te zijn. Als de kilometervergoeding voor de auto vele malen aantrekkelijker is dan op de fiets, is het roeien tegen de stroom op. We weten uit ervaring dat werkgevers die hun mobiliteitsbeleid veranderen dit vaak budgettair neutraal willen doen en dan vaak aanvullend bereid zijn te investeren in het op orde brengen van hun voorzieningen.

Cultuurverandering

Aangezien sociale factoren van grote invloed zijn op ons gedrag, is het cruciaal dat er binnen een bedrijf een fietscultuur ontstaat. Voor cultuurverandering bestaat geen kant en klaar recept, maar er zijn ook hier wel tips en tricks te geven. Het begint allemaal met een beeld te krijgen van de cultuur in het bedrijf bij aanvang. Het Competing Values Framework van Quinn en Rohrbaugh biedt hierbij houvast. Door enkele simpele vragen kan een beeld worden verkregen van de ‘mentaliteit’ of ‘commerciële insteek’ van een bedrijf.

Welk gedrag wordt hier in het bedrijf (niet) geaccepteerd? Zijn er veel opleidingen, bedrijfsuitjes of borrels? (mensgericht); Wordt er veel overgewerkt? Wordt dat apart beloond? (resultaatgericht);  Hoe hiërarchisch is de organisatie? Hoeveel wordt er vergaderd? (beheersgericht); Hoe staat het bedrijf in de markt? Is er een researchafdeling?(innovatiegericht). Een dergelijke positionering van een bedrijf biedt diverse aanknopingspunten voor een fietsstimuleringsprogramma: staan gezonde werknemers centraal, moet de innovatie voorop gesteld worden (e-bikes), of moet het vooral goed passen binnen de afsprakencultuur?

Vervolgens kent cultuurverandering de volgende stappen:

1.       ‘Doenken’: een combinatie van denken en doen. Blijf niet hangen in praten en overtuigen, maar zorg dat het gebeurt! Learning by doing dus eigenlijk.

2.       ‘Shining’: Zet de schijnwerper op plekken waar energie zit en beweging mogelijk is. Ga goede voorbeelden zoeken, deze faciliteren, ondersteunen en in het zonnetje zetten.

3.       Cultuur is ook gedrag: cultuurverandering betekent andere dingen gaan doen of dingen anders gaan doen. Spreek elkaar aan. Maak er een punt van als iemand ‘ja zegt’ en ‘nee doet’. Zoek met elkaar uit waarom de dingen gaan zoals ze gaan.

4.       Maak het leuk: niet nog meer vergaderen, maar leuke presentaties, gastsprekers (denk aan oud wilerenners), films of interactieve web toepassingen.

 

De finish gehaald, maar morgen weer een nieuwe koers

Fietsstimulering is een ‘ongoing proces’, waarbij constant kennisverrijking plaatsvindt, ervaringen worden opgedaan en nieuwe wegen worden betreden. Blijvende inspiratie en kennisdeling is daarom gewenst.

De komende jaren kunnen we tijdens het programma Beter Benutten,  veel leren van de successen en van minder goed verlopen onderdelen uit fietsstimuleringsprojecten. Platforms (zoals het fietsberaad), digitale en fysieke plekken om elkaar te ontmoeten zijn hierbij een voorwaarde. We willen iedereen dan ook van harte uitnodigen om aan de slag te gaan met het e-book Laten we ons blijven verwonderen over de wereld van fietsstimulering, want verwondering is het begin van alle wijsheid.

Programma Beter Benutten

Rijk, regio en bedrijfsleven nemen in dit programma samen innovatieve maatregelen om de bereikbaarheid in de drukste regio’s te verbeteren.

Beter Benutten is een platform van en voor betrokkenen bij het programma Beter Benutten van het Ministerie van Infrastructuur en Milieu.

U vindt het e-book Change is Cool hier: http://www.fietsberaad.nl/library/repository/bestanden/Fietsstimulering_ebook_2016_def.pdf

 

foto: Shutterstock

mail_outline

Aanmelden voor de nieuwsbrief

Reactie plaatsen

Beperkte HTML

  • Toegelaten HTML-tags: <a href hreflang> <em> <strong> <cite> <blockquote cite> <code> <ul type> <ol start type> <li> <dl> <dt> <dd> <h2 id> <h3 id> <h4 id> <h5 id> <h6 id>
  • Regels en alinea's worden automatisch gesplitst.
  • Web- en e-mailadressen worden automatisch naar links omgezet.
  • Lazy-loading is enabled for both <img> and <iframe> tags. If you want certain elements skip lazy-loading, add no-b-lazy class name.