Ouderen en Shared Space

Cees Wildervanck

Andere verkeersdeelnemers houden misschien meer rekening met ouderen...

In Verkeerskunde 03/2009 staat een artikel van mijn hand over ouderen in het verkeer: ‘Snel maatregelen voor ouderen in het verkeer’ (p.38). (Op de foto boven het artikel lijkt een tram aanstonds een bejaarde fietser te gaan aanrijden. 'Vrederust' is de bestemming op het koersbord.)

Ik bepleit in dat artikel rekening te houden met de specifieke eigenschappen van ouderen (minder snel en goed complexe informatie kunnen verwerken, behoefte aan overzichtelijkheid en duidelijkheid) bij verkeerskundig ontwerpen. In dat kader noem ik Shared Space als voorbeeld van hoe er met die eisen (eenvoud, gebruikelijke vormgeving, duidelijkheid, zekerheid en niet-teveel-tegelijk-moeten-beslissen) geen rekening wordt gehouden. Ik spreek dan de vrees uit dat oudere verkeersdeelnemers een dergelijke situatie zullen gaan mijden, met alle gevolgen van dien voor hun mobiliteit, contacten et cetera.

In zijn 'Second Opinion' (Verkeerskunde 03/2009, p. 68) stelt Jeroen van Dorp, adviseur public affairs bij de ANWB, hier tegenover dat '…de constructie er (...) voor zorgt dat de sterkere wegdeelnemer zich onzekerder gaat voelen en voorzichtiger wordt. Dat men de andere weggebruiker als persoon gaat zien, en niet als object.' Met andere woorden: het valt wel mee, want iedereen let nu beter op elkaar. Een vergelijkbare opinie is ook te vinden in een discussie op Verkeersnet.nl: 'Aangezien Shared Space uitgaat van een (beter) sociaal gedrag mag verwacht worden dat het er voor ouderen eerder beter op wordt dan dat zij zich moeten invechten in een situatie waar slechts regels (teveel) in plaats van respect gelden.' (In andere publicaties wordt overigens gesteld dat je juist bij Shared Space als verkeersdeelnemer wel een beetje assertief moet zijn om verder te kunnen.) Merk op dat het hier in beide gevallen in het beste geval gaat om aannames, en dan ook nog over het gedrag van de andere verkeersdeelnemers. Of die aannames kloppen moet nog steeds deugdelijk worden vastgesteld, want onderzoek naar de effecten van Shared Space is nog steeds erg fragmentarisch.

... maar daar gaat het niet om
Wat veel belangrijker is: waar het hier niet (zozeer) om gaat is het gedrag van die andere verkeersdeelnemers maar om hoe ouderen de situatie ervaren. Dan kunnen andere verkeersdeelnemers honderd keer oogcontact met ze zoeken en heel voorzichtig met ze omgaan - De hypothese dat ouderen dergelijke situaties zullen mijden staat dus nog recht overeind. Bij onderzoek in het Groningse Haren, waar een deel van de dorpskom als Shared Space is uitgevoerd, klinken inderdaad -voorzichtige- klachten van ouderen. En die vragen verder of er misschien twee avonden in de week kunnen komen waarop er heel weinig verkeer is, zodat ze veilig kunnen winkelen. Zo'n verzoek moet natuurlijk bij alle ontwerpers en overige verantwoordelijken alle alarmbellen doen rinkelen!

Wat bij Shared Space dringend nodig is voordat het grootschalig wordt toegepast, is een alomvattend onderzoek naar alle gevolgen van alle toepassingen ervan op zowel veiligheid als mobiliteit. Dat hebben we twintig jaar geleden ook met rotondes gedaan.

Overigens valt een vergelijkbaar verhaal te houden voor heel jonge verkeersdeelnemers. Kinderen hebben geleerd aan de stoeprand te stoppen, goed uit te kijken, en over te steken als er niets aankomt. Maar bij Shared Space heb je geen stoepranden. En door de 'ongeregeldheid' van het verkeer is het ook moeilijk om als onervaren verkeersdeelnemertje in te schatten waar je nou heen moet kijken. En om te weten of die naderende automobilist jou wel heeft gezien.

Cees Wildervanck is verkeerspsycholoog.