Op weg naar 2017

vrijdag 30 december 2016
timer 7 min

De laatste week van het jaar staat traditiegetrouw in het teken van terugblikken. Wat heeft 2016 op het gebied van mobiliteit gebracht? Veel moois natuurlijk; diverse innovaties, nieuwe vormen van samenwerking en succesvolle projecten. Toch overheersen er in het afgelopen jaar twee negatieve aspecten. Enerzijds is dat het grote aantal ongelukken, waarvan te veel met dodelijke afloop. Anderzijds waren het de enorme files die de media, maar vooral ons woon-werkverkeer domineerden.

In deze decemberblog geen herhaling van alle ellende, maar wel een kort psychologisch jaaroverzicht van de automobilist. Een terugblik in twee bedrijven. Om te beginnen rijden we mee met een opgefokte en zelfverzekerde chauffeur die zich de koning van de weg waant. Vervolgens staan we letterlijk en figuurlijk stil bij een hulpeloze automobilist dei heel graag verder wil, maar niet kan.

1. King of the road, de parttime narcist

Overmoedig als we zijn

Eén van de dingen die de psychologie ons heeft geleerd is dat een vertekend zelfbeeld heerlijk is in de strijd om het bestaan. Een realistische kijk op jezelf leidt namelijk tot een hoop zorgen en onzekerheid en afglijden naar een minderwaardigheidscomplex ligt op de loer. Een positief vertekend zelfbeeld daarentegen geeft hoop. In het belang van een prettig leven denken we daarom dat we beter functioneren dan gemiddeld. Deze illusoire superioriteit blijkt ook nog eens bijzonder hardnekkig te zijn. Er moet heel wat gebeuren, willen we onze roze bril afzetten.

Onder normale omstandigheden is het al lastig om onze kwaliteiten op waarde te schatten, écht lastig wordt het pas als ons ego versterkt is met zo’n 120 pk. In een auto verliezen we de realiteit zodoende wel heel makkelijk uit het oog. Dan voelen we ons oppermachtig; het laatste restje bescheidenheid verdwijnt met dezelfde snelheid als waar we de oprit mee afscheuren.

Psychodiagnostiek

In het handboek voor het bepalen van psychische aandoeningen (het DSM; begin volgend jaar komt  de vijfde editie van dit  boek op de markt), staat narcisme  als volgt omschreven:

een persoonlijkheidsstoornis met een diep doordringend patroon van grootsheid (zowel in gedrag als fantasie), behoefte aan bewondering en gebrek aan inlevingsvermogen.

Het lijkt er op dat een hoop automobilisten hier (tijdelijk) aan lijden.  ‘Meer recht hebben op de weg dan anderen’, ’Max Verstappen-aspiraties in een woonwijk’, ‘met open raampjes rap of house opdringen aan argeloze voorbijgangers’, ‘achter het stuur kunnen appen en rijden tegelijk’; het past allemaal in het ziektebeeld.

Een goed gesprek met zo’n narcistische automobilist om hem te wijzen op zijn beperkingen, heeft natuurlijk weinig zin. Hoe krijg je zo’n mobiele narcist dan wel van zijn roze wolk? Misschien helpt het om hem belachelijk te maken; hem voor schut te zetten.  In de middeleeuwen werden misdadigers letterlijk voor paal gezet om hen tot inkeer te brengen. Zou dat ook helpen bij mensen die zich op de weg misdragen’? In Australië dacht men dat het kleineren van verkeersaso’s wel zou werken; zie onderstaand filmpje.

 

Voor zover ik weet, is deze campagne nooit geëvalueerd. De kans dat het succesvol was, is echter klein. Een narcist zit vast in zijn fantasie van superioriteit en beredeneert alles naar zichzelf toe. Als hij zich gekrent voelt, zoekt hij juist de aanval. Vernedering brengt hem aan de rand van zijn innerlijke afgrond, waarvoor anderen gestraft moeten worden. Arme mede-automobilisten, fietsers en voetgangers dus.

Onderzoek wijst uit dat narcisme nauwelijks te veranderen is. Motivatie, sociale vaardigheden, zelfinzicht en tolerantie zijn nodig om verandering in gang te zetten en dat zijn nu net de eigenschappen die de narcist ontbeert. Het zal dus ook komend jaar niet meevallen de parttime auto-narcist bij zinnen te brengen.

2. Het hulpeloze slachtoffer

Van eigenwaan naar hulpeloosheid

Het lijkt een enorme stap, van superheld naar machteloos slachtoffer, maar voor een automobilist is het maar een klein sprongetje. Als hij zijn superieure rijvaardigheden ziet smoren in langzaam-rijdend en stilstaand verkeer, slaat de wanhoop toe. Waar hij net – toen de vaart er nog inzat – alle touwtjes in handen had, overvalt hem een plotseling gevoel van hulpeloosheid. Een nieuw tijdelijk ziektebeeld neemt de regie over: de slachtofferrol. Het is een vorm van escapisme, waarbij je geen verantwoording wilt nemen voor wat je overkomt: ‘jij bent niet schuldig aan de file, maar al die anderen en vooral de overheid die maar weigert afdoende maatregelen te nemen.’ Door het  eigen aandeel in de problemen te negeren en ontkennen, houd je de illusie in stand dat je niets te verwijten valt. Je voelt je misdeeld, niet geholpen, gekwetst en vooral boos. De negativiteit resulteert automatisch in een klaagzang. Bij het uitblijven van het gewenste resultaat (minder last van files) kijkt iemand in de slachtofferrol niet naar zichzelf maar houdt hij de omgeving volledig aansprakelijk voor het falen.

Politieke Tel Sell reclames

Een slachtoffer vraagt om hulp. In tijden van verkiezingen willen veel politieke partijen die hulp graag bieden. Beloften om met asfalt, beter onderhoud en zelfrijdende auto’s alle files de wereld uit te helpen klinken de hulpeloze automobilist veel beter in de oren dan rekeningrijden of gedragsverandering (fietsen, spitsmijden, thuiswerken). Het werkt precies hetzelfde als de wonderpillen uit de Tel Sell reclames: ‘U hoeft niet minder te eten en ook niet meer te bewegen, maar één maal daags één pilletje en de kilo’s vliegen eraf.’ Gek als je daar in trapt natuurlijk, maar onze hulpeloze mobiele narcist gelooft het maar al te graag. Asfalt en techniek als wonderpil; mooier kan het niet! Niet naar alternatieven voor de auto zoeken, niet spitsmijden, niet gaan thuiswerken. Gewoon blijven doen wat je deed en de pijn wordt van buitenaf voor u weggenomen. De politiek praat potentiële kiezers graag naar de mond. Dat de beloften net zo krachteloze zullen blijken als de nep-pillen uit de Tel Sell reclames, maakt hen tot de verkiezingen achter de rug zijn natuurlijk niets uit.

Voor een veilig en mobiel 2017  

Al met al niet iets om vrolijk van te worden, zo’n psychologische terugblik op de automobilist van 2016. De verkeersveiligheidsstatistieken die traditiegetrouw begin volgend jaar gepresenteerd worden, zullen geen hoerastemming te weeg brengen. De cijfers over de filedruk (lengte maal duur van de  files) idem dito. Geschat wordt dat deze in 2016 maar liefst met 23% is gestegen ten opzichte van het jaar daarvoor.

Lang geleden - lang voordat er auto-ongelukken en files bestonden - vroeg iemand eens aan een filosoof: “Waarom overkomen mij altijd vervelende dingen?” De filosoof antwoordde: “Ik heb geen flauw idee. Maar ik weet wel dat dit soort dingen altijd gebeuren bij mensen zoals jij!” Denk daar maar eens over na in het nieuwe jaar,  beste automobilist, als de ogenschijnlijk onbedwingbare drang om de mail te checken zich tijdens het rijden weer aandient, of als het gevoel van hulpeloosheid u weer bekruipt bij het zien van de flashers naast de matrixborden.

Veel wijsheid in 2017.

Referenties

American Psychiatric Association, 2000, Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fourth Edition, Boom Uitgevers, Amsterdam.

Buunk, B., 2010, Oerdriften op de werkvloer, Uitgeverij Bert Bakker, Prometheus, Amsterdam.

Kennisplatform Wiki.compano, 2015, Omgaan met de slachtofferrol, Duomethodiek, Antwerpen.

Moei, F. de, 2016, Stap uit je slachtofferrol! Newstart.nl

Reactie plaatsen

Beperkte HTML

  • Toegelaten HTML-tags: <a href hreflang> <em> <strong> <cite> <blockquote cite> <code> <ul type> <ol start type> <li> <dl> <dt> <dd> <h2 id> <h3 id> <h4 id> <h5 id> <h6 id>
  • Regels en alinea's worden automatisch gesplitst.
  • Web- en e-mailadressen worden automatisch naar links omgezet.
  • Lazy-loading is enabled for both <img> and <iframe> tags. If you want certain elements skip lazy-loading, add no-b-lazy class name.
mail_outline

Aanmelden voor de nieuwsbrief